آسیب و ضربه به بیضه: عوارض و درمان

جنس مذکر اندام‌هایی به نام بیضه دارد که در کیسه‌هایی پوستی به نام اسکروتوم قرار دارد و خارج از بدن آویزان است. بیضه‌ها به دلیل موقعیت خاصشان آسیب‌پذیرند و بسیاری از حادثه‌ها و سوانح منجر به ضربه‌دیدن آن‌ها می‌شود. آسیب‌دیدگی مستقیم (وارد شدن ضربه) علت 75 درصد از آسیب‌های بیضه است. حوادث ناگوار دیگر پاره یا سوراخ شدن کیسه بیضه (اسکروتوم) و ضربه خوردن به بیضه را در پی دارد.

انواع آسیب بیضه

آسیب‌دیدگی‌های بیضه را می‌توان به شرح زیر دسته‌بندی کرد:

• پارگی: وارد شدن ضربه به بیضه گاهی باعث پارگی پوشش سخت و محافظ اطراف بیضه می‌شود و در نتیجه بیضه آسیب می‌بیند. این نوع آسیب دیدگی پارگی بیضه نامیده می‌شود.
• شکستگی: بعضی آسیب‌ها به شکستگی بافت بیضه می‌انجامد که ممکن است همراه با پارگی پوشش محافظ نیز باشد.
• کوفتگی و خون‌مردگی: آسیب دیدن رگ‌های خونی بیضه در سانحه کوفتگی و خون‌مردگی بیضه را دنبال دارد که همراه با خونریزی و کبودی است.
• پیچ خوردگی: لوله‌ای به نام  طناب اسپرماتیک رگ‌های خونی را دربرمی‌گیرد که از شکم به بیضه می‌روند. آسیب دیدن کیسه بیضه باعث پیچ خوردن این طناب می‌شود و مشکل پیچ‌خوردگی بیضه به وجود می‌آید. این آسیب گاهی خود به خود و بدون هیچ‌گونه ضربه خوردن به بیضه ایجاد می‌شود.
• هماتوسل: در این حالت خون زیر لایه محافظ پوشش‌دهنده اطراف بیضه جمع می‌شود.
• جابجا شدن و دررفتگی بیضه: بیضه در اثر بعضی سوانح از کیسه بیضه به بیرون رانده می‌شود و از شکم، نزدیک استخوان شرمگاهی بالای آلت تناسلی یا دیگر ناحیه‌های نزدیک کیسه بیضه سر در می‌آورد. جابجا شدن بیضه عموماً پی‌آمد تصادف موتوری است که بیضه حین آن به باک بنزین برخورد کرده است.
• التهاب اپیدیدیم: ضربه خوردن به بیضه گاهی به اپیدیدیم آسیب می‌زند و منجر به التهاب یا عفونت آن می‌شود. اپیدیدیم لوله مارپیچی است که اسپرم را پس از خروج از بیضه مدتی نگه می‌دارد.
• عفونت: گاز گرفتگی و نیش حیوانات باعث عفونت کیسه بیضه می‌شود.
• از بین رفتن کامل پوشش بیضه‌ها: کیسه بیضه در این نوع آسیب به بیضه کاملاً از بین می‌رود و بیضه‌ها مانند دستی که دستکش آن را درآورده باشند، بدون پوشش می‌مانند.

علائم آسیب به بیضه

همان‌طور که بسیاری از آقایان می‌دانند، در اثر ضربه خوردن به بیضه معمولاً درد شدیدی در کیسه بیضه می‌پیچد. آسیب بیضه گاهی اوقات با درد شکم نیز همراه است. دیگر علائم ضربه به بیضه عبارت است از:

• حالت تهوع (به ویژه در صورت پیچ خوردگی بیضه)
• کبودی یا جابجا شدن کیسه بیضه
• ورم کردن کیسه بیضه
• وجود خون در ادرار
• دشواری همراه با درد و سوزش هنگام ادرار کردن
• تب

عوارض

آسیب دیدن بیضه درد توان‌فرسا، کبودی، تورم و حتی ناباروری را در موارد شدید به دنبال دارد. بیضه‌ها به دلیل اسفنجی بودن در اکثر موارد بخشی از ضربه وارده را جذب می‌کنند، بدون این که آسیب جدی ببینند. پارگی بیضه نوع نادری از آسیب بیضه است که در صورت وارد شدن ضربه مستقیم به بیضه یا فشرده شدن بیضه به استخوان‌های سخت شرمگاهی رخ می‌دهد. این نوع آسیب‌دیدگی باعث می‌شود خون به داخل کیسه بیضه ترشح کند و عوارض جدی چون ناباروری را ایجاد می‌کند. انجام جراحی در موارد وخیم برای ترمیم پارگی و حفظ بیضه ضروری است.

تشخیص

چنانچه آسیب بیضه بیش از یک صدمه جزیی باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. بعضی از آسیب‌های بیضه مانند پیچ‌خوردگی بیضه یک فوریت پزشکی است. بعضی ضربه‌ها باعث از دست دادن بیضه یا منقبض و کوچک شدن بیضه می‌شود و حتی باروری مرد یعنی توانایی وی برای فرزندآوری را تهدید می‌کند. بنابراین در صورتی که احتمالی هر چند ناچیز می‌دهید که به این عوارض مبتلا شده باشید، به سرعت به متخصص اورولوژی مراجعه کنید. درمان زودهنگام بهبودی سریع را برای بیمار به ارمغان می‌آورد و به بیمار کمک می‌کند فعالیت‌های روزمره خود را سریع‌تر شروع کند. پزشک سابقه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و از جزییات وارد شدن ضربه می‌پرسد. بنابراین آماده باشید تا درباره موارد زیر با پزشک صحبت کنید:

• زمان بروز سانحه
• چگونگی وقوع آن
• احساستان پس از ضربه دیدن بیضه
• حال عمومی فعلی
• سابقه مشکلات آلت، کیسه بیضه یا بیضه

به بیماران توصیه می‌کنیم با پزشک کاملاً صادق باشند و جزییات بروز آسیب‌دیدگی را، هر چقدر هم به نظرشان خجالت‌آور باشد، با پزشک در میان بگذارند. پزشک کیسه بیضه را نیز معاینه می‌کند تا نشانه‌های آسیب‌دیدگی را تشخیص دهد. آلت تناسلی و همچنین دیگر اندام‌های بدن که احتمال آسیب دیدگی آنها وجود دارد نیز معاینه می‌شود. متخصص اورولوژی برای تشخیص صحیح از آزمایش‌ها و روش‌های زیر نیز بهره می‌گیرد:

• سونوگرافی: متخصص دستگاه سونوگرافی را روی کیسه بیضه حرکت می‌دهد. در این روش تصویربرداری بدون درد از امواج صوتی برای منعکس کردن تصاویری از بیضه و دیگر بافت‌ها روی صفحه نمایش استفاده می‌شود.
• ام آر آی: این روش تصاویر دقیق و پرجزییاتی را از بیضه‌ها و دیگر ساختارهای داخل کیسه بیضه به دست می‌دهد.
• جراحی اکتشافی: جراح برشی را روی کیسه بیضه ایجاد می‌کند تا بتواند داخل آن را ببیند. به این ترتیب جراح می‌تواند ساختارهای آسیب دیده را تشخیص دهد و در صورت لزوم آنها را حین این عمل درمان کند.

درمان آسیب دیدگی بیضه

بعضی موارد آسیب‌دیدگی خفیف بیضه توسط خود بیمار قابل درمان است، اما آسیب‌های شدید باید به دست جراح یا دیگر متخصصین درمان شود. روش‌های زیر برای درمان‌ بعضی آسیب‌های بیضه به کار برده می‌شود:

• قرار دادن کیسه یخ روی کیسه بیضه
• استراحت کردن و خودداری از انجام فعالیت‌های سنگین
• مصرف دارو برای تسکین درد و التهاب
• مصرف آنتی بیوتیک برای جلوگیری از عفونت یا درمان آن
• پوشیدن بیضه‌بند برای محافظت از بیضه‌ها

اگر آسیب از نوع پیچ‌خوردگی بیضه باشد، پزشک بیضه را حین نگه داشتن کیسه بیضه می‌چرخاند و آن را به سر جای اصلی خود برمی‌گرداند. البته معمولاً باید جراحی انجام شود، حتی اگر بیضه به موقعیت اصلی خود برده شود. اگر بیضه در اثر سانحه جابجا شده باشد، متخصص اورولوژی آن را با فشار به سر جای خود برمی‌گرداند. ممکن است انجام جراحی نیز ضرورت یابد. دیگر روش جراحی درمان ضربه به بیضه این است که جراح کیسه بیضه را باز می‌کند تا پوشش روی آن را به بیضه بخیه بزند. جراح گاهی بخشی از بیضه یا همه آن را برمی‌دارد. اگر کیسه بیضه حین تصادف به شدت آسیب دیده باشد، جراح پوست لازم برای ترمیم را از بخش دیگری از بدن می‌گیرد. متخصص گاهی پس از بهبود یافتن بیضه‌ها دستور سونوگرافی می‌دهد تا مطمئن شود که هیچ ناهنجاری دیگری وجود ندارد.

پیشگیری

نمی‌توان از تمام آسیب‌دیدگی‌های بیضه پیشگیری کرد، بااین حال با رعایت توصیه‌های زیر بهتر می‌توانید از بیضه‌ها محافظت کنید:

• هنگام ورزش کردن از بیضه‌بند استفاده کنید. اگر در ورزش یا فعالیتی مانند مسابقه بیسبال یا ورزش‌های رزمی شرکت می‌کنید که احتمال دارد در طول آن ضربه شدیدی به بیضه‌ها وارد شود، کاپ محافظ را نیز فراموش نکنید. از اندازه بودن کاپ مطمئن شوید و آن را به خوبی روی آلت و بیضه‌ها قرار دهید.
• بستن کمربند ایمنی وسائل نقلیه موتوری را فراموش نکنید.
• هنگام دوچرخه سواری و موتورسواری احتیاط کنید.
• هنگام کار با ماشین‌آلات و دستگاه‌هایی که ممکن است پوست یا لباس‌تان به آنها گیر کند، مواظب باشید. در طول کار با این دستگاه‌ها لباس گشاد نپوشید و کمربندتان را سفت ببندید. تمام توصیه‌های ایمنی را به دقت رعایت کنید.