وازکتومی به عنوان یک روش دائمی برای جلوگیری از بارداری در نظر گرفته می‌شود. عمل جراحی برگشت وازکتومی (وازووازستومی) لوله‌هایی (مجرای دفران) که در طی وازکتومی قطع شده‌اند را دوباره به هم متصل می‌کند. احتمال موفقیت برگشت وازکتومی به مدت زمان بین وازکتومی و برگشت آن بستگی دارد. با گذشت زمان، مسیر اسپرم اضافه‌ای می‌تواند شکل بگیرد و در برخی از مردان پادتن‌هایی در برابر اسپرم‌ها ایجاد می‌شود. این جراحی پیچیده‌تر است و هنگامی که انسداد بین مجرای دفران و اپیدیدیم نیاز به اصلاح داشته باشد (وازواپیدیدیموستومی) زمان بیشتری طول می‌کشد.
برگشت وازکتومی
برگشت وازکتومی مسیر ورود اسپرم به مایع منی را برقرار می‌کند. در اغلب موارد انتهای بریده شده‌ی لوله‌ها بهم متصل می‌شوند. در برخی موارد انتهای لوله‌ها به اپیدیدیم متصل می‌شوند. این جراحی‌ها را می‌توان در زیر یک میکروسکوپ مخصوص انجام داد (میکرو جراحی). وقتی که لوله‌ها متصل هستند اسپرم می‌تواند مجدداً از طریق مجرای ادرار جریان پیدا کند.
در طول برگشت وازکتومی چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
عمل‌های برگشت اغلب بصورت سرپایی توسط متخصص اورولوژی انجام می‌شوند. برگشت‌ها را می‌توان در یک بخش سرپایی بیمارستان انجام داد. اگر از میکروسکوپ جراحی استفاده شود، عمل در حالی که تحت بیهوشی هستید انجام می‌شود. متخصص اورولوژی و متخصص بیهوشی در مورد انتخابتان با شما صحبت خواهند کرد. این جراحی به طور معمول حدود سه تا چهار ساعت با استفاده از یک میکروسکوپ جراحی طول می‌کشد.
استفاده از جراحی میکروسکوپی بهترین راه برای انجام این جراحی است. میکروسکوپ قدرتمند مورد استفاده در طول جراحی اندازه‌ی لوله‌های کوچک را 5 تا 40 برابر بزرگ‌تر نشان می‌دهد. متخصص اورولوژی می‌تواند برای اتصال انتهای لوله‌ها از بخیه‌هایی بسیار نازک‌تر از یک مژه یا حتی مو استفاده کند.
پس از بیهوشی پزشک یک برش کوچک در دو طرف کیسه بیضه ایجاد می‌کند و انتهای زخم شده‌ی لوله‌ها را که توسط وازکتومی بسته شده‌اند می‌برد. متخصص اورولوژی مایع را از انتهای نزدیک‌ترین لوله به بیضه می‌گیرد. سپس کنترل می‌کند اگر اسپرم در آن وجود دارد یا خیر. در این مرحله دو نوع عمل برگشت می‌توان انجام داد:
وازووازستومی
در صورتی که اسپرم در مایع وازال (مایع قبل از انزال) وجود داشته باشد نشان دهنده این است که مسیر بین بیضه و جایی که لوله بریده شده باز است. این بدین معنی است که دو انتهای لوله را می‌توان متصل کرد. اصطلاحی که برای اتصال مجدد دو انتهای این لوله به کار می‌رود وازووازستومی است. هنگامی که از میکروجراحی استفاده می‌شود وازووازستومی برای حدود 85 نفر از هر 100 مرد موثر می‌باشد.
وازواپیدیدیموستومی
اگر در مایع وازال هیچ اسپرمی نباشد، ممکن است بدین معنی باشد که فشار ناشی از وازکتومی باعث نوعی گسیختگی در لوله اپیدیدیم شده است. این گسیختگی می‌تواند منجر به انسداد شود. در این صورت متخصص اورولوژی باید با عبور از محل انسداد انتهای بالایی لوله را به اپیدیدیم متصل نماید. این فرایند وازواپیدیدیموستومی نامیده می‌شود و با همان هدف وازووازستومی انجام می‌گیرد.
وازواپیدیدیموستومی پیچیده‌تر از وازووازستومی است، اما نتایج به دست آمده تقریبا یکسان می‌باشد. گاهی اوقات در یک طرف وازووازستومی و در طرف دیگر وازواپیدیدیموستومی انجام می‌شود.
پس از برگشت وازکتومی چه انتظاری باید داشت؟
بهبودی سریع و نسبتاً آسان خواهد بود. درد بعد از جراحی اغلب با قرص کنترل می‌شود. درد شدیدی که نیاز به دارو داشته باشد در موارد نادر تا چند روز تا یک هفته ماندگار است.
بیشتر مردان می‌توانند ظرف یک هفته کار معمول و سبک خود را از سر بگیرند. احتمالا به شما گفته می‌شود که تا دو تا سه هفته رابطه جنسی نداشته باشید. اگر کارتان سنگین است از متخصص اورولوژی بپرسید که چه زمانی می‌توانید به کار خود باز گردید. احتمالاً به مدت چند هفته باید از بیضه‌بند استفاده نمایید.
ممکن است پس از برگشت وازکتومی چهار ماه تا یک سال برای باردار شدن همسرتان به زمان نیاز باشد. برخی زنان در چند ماه اول باردار می‌شوند در حالی که در دیگران ممکن است سال‌ها طول بکشد. نرخ بارداری می‌تواند به میزان زمان بین وازکتومی و برگشت آن بستگی داشته باشد. بازگشت سریع‌تر اسپرم به مایع منی و نرخ بارداری در شرایطی که عمل برگشت زودتر انجام شود، بیشتر خواهد بود.
بعد از حاملگی تنها راه برای تشخیص این که عمل جراحی موثر بوده است آزمایش تعداد اسپرم می‌باشد. متخصص اورولوژی مایع منی را هر دو تا سه ماه آزمایش می‌کند تا زمانی که تعداد اسپرم ثابت شده یا همسرتان باردار شود.
خطرات
خطرات ناشی از وازکتومی عبارتند از:
- عفونت در محل جراحی.
- تجمع مایع در کیسه بیضه (هیدروسل) که ممکن است نیاز به تخلیه داشته باشد.
- آسیب عروق یا اعصاب کیسه بیضه
پرسش‌ها و پاسخ‌های متداول
آیا تمام وازکتومی‌ها قابل برگشت هستند؟
تقریباً تمام وازکتومی‌ها قابل برگشت هستند. اما اگر وازکتومی در هنگام اصلاح فتق در کشاله ران انجام شده باشد ممکن است انتهای لوله‌ها به آسانی متصل نشوند. همچنین احتمال دارد اتصال انتهای لوله‌ها در صورتی که یک بخش بسیار بلند در طول وازکتومی جدا شده باشد، امکان‌پذیر نباشد، اما این وضعیت نادر است.
باید روش وازووازستومی را انجام دهم یا وازواپیدیدیموستومی؟
قبل از انجام عمل برگشت نمی‌توان تشخیص داد که کدام روش برای شما بهتر خواهد بود. متخصص اورولوژی تنها در حین جراحی می‌تواند متوجه این موضوع شود. اگر اسپرم در مایع وازال وجود داشته باشد، در این صورت وازووازستومی انجام می‌شود. اگر هیچ اسپرمی در مایع موجود نباشد متخصص اورولوژی تصمیم می‌گیرد که بر اساس سایر عوامل چه کاری انجام دهد. اگر در لوله اپیدیدیم انسداد وجود داشته باشد، در این صورت نیاز به وازواپیدیدیموستومی خواهد بود.
اگر انسدادی وجود نداشته باشد، ظاهر مایع وازال می‌تواند به متخصص اورولوژی کمک کند تا درباره‌ی انتخاب بهترین روش برای شما تصمیم‌گیری کند. در اکثر موارد، اگر مایع آبکی به نظر برسد، به احتمال زیاد پزشک عمل وازووازستومی را انجام می‌دهد حتی اگر هیچ اسپری در مایع وجود نداشته باشد. مایعی که کرِم مانند و بدون اسپرم باشد نشان دهنده این است که باید وازواپیدیدیموستومی انجام شود. برخی از بیماران ممکن است در یک طرف وازووازستومی و در طرف دیگر وازواپیدیدیموستومی نیاز داشته باشند.
این عمل تا چه حد موفقیت‌آمیز خواهد بود؟
احتمال موفقیت جراحی برگشت وازکتومی در طول زمان کاهش می‌یابد. برگشت‌ها طی 10 سال اول پس از وازکتومی موفقیت‌آمیزتر خواهند بود.
به طور کلی در عمل برگشت وازکتومی:
- نرخ کلی بارداری بیشتر از ۵۰ درصد می‌باشد.
- ظرف سه سال پس از وازکتومی احتمال موفقیت آن بیشترین میزان را دارد.
- در صورتی که ۱۰ سال پس از وازکتومی انجام شود تنها در ۳۰ درصد از مواقع منجر به بارداری می‌گردد.
آیا سن عاملی در باروری پس از برگشت وازکتومی است؟
سن شما تاثیری بر نتایج عمل برگشت وازکتومی نخواهد گذاشت. بیشتر مردان تا سال‌های بسیاری پس از اینکه همسرشان تولید تخمک را متوقف کرده است، به تولید اسپرم ادامه می‌دهند. زنان پس از میانه دهه ۳۰ زندگی خود کمتر بارور بوده و در حدود ۳۷ سالگی دچار افت اساسی می‌شوند. پیش از موافقت برای انجام عمل برگشت، باید همسر شما با یک متخصص زنان مشورت کند تا مشخص شود که آیا همچنان در حال تخمک‌گذاری است یا خیر.
آیا جایگزینی برای عمل برگشت وازکتومی وجود دارد؟
روش‌های دیگری برای بارداری همسر بدون عمل برگشت وجود دارد. متخصص اورولوژی می‌تواند اسپرم را با استفاده از یک سوزن یا جراحی از بیضه یا اپیدیدیم بگیرد. اما اسپرم گرفته شده از این طریق تلقیح‌های مصنوعی ساده، کم هزینه و دفتری قابل استفاده نمی‌باشد. بلکه این اسپرم‌ها نیاز به تکنیک‌های لقاح مصنوعی (IVF) پیچیده‌تر و پر هزینه با استفاده از تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) دارند.
در بیشتر مراکز نرخ بارداری با IVF/ICSI در صورتی که زن کمتر از ۳۷ سال داشته باشد، حدود ۴ مورد از هر ۱۰ مورد است. نرخ بارداری در صورتی که سن زن بیشتر باشد بسیار کمتر است. مطالعات نشان می‌دهند که عمل جراحی برگشت نسبت به بازیابی اسپرم و IVF/ICSI در دستیابی به بارداری مقرون به صرفه‌تر است. یک مزیت دیگر عمل برگشت وازکتومی نسبت به بازیابی اسپرم و لقاح مصنوعی امکان بارداری در آینده است.
انتخاب شما بر اساس روشی که برنامه درمانی‌تان پوشش می‌دهد، تحت تاثیر قرار می‌گیرد. همچنین شما باید هزینه درمان، مدت زمان سپری شده از وازکتومی (و احتمال نیاز به اپیدیدیمووازوستومی) و سن همسرتان را نیز در نظر بگیرید.
آیا برگشت وازکتومی باعث درمان درد بیضه ناشی از وازکتومی می‌شود؟
تعداد کمی از مردان پس از وازکتومی دچار درد در بیضه خود می‌شوند که به حدی بد است که به دنبال برگشت آن می‌باشند. از آنجایی که این موارد نادر است، مطالعات زیادی درباره‌ی این دسته از مردان انجام نشده است. این مطالعات نشان می‌دهند که این عمل برای بیشتر مردان موثر می‌باشد. با این حال متخصص اورولوژی نمی‌تواند قبل از عمل به شما بگوید که آیا این جراحی باعث درمان درد خواهد شد یا خیر.
چند وقت یکبار باید تشکیل اسکار را کنترل کرد؟
ما معمولاً توصیه می‌کنیم که هر سه ماه یک بار کنترل شود و بر اساس کیفیت نمونه نیز جمع‌آوری اسپرم را نیز ارائه می‌کنیم. احتمال تشکیل اسکار (جای زخم) تقریباً ۷ تا ۱۰ درصد در یک تا دو سال پس از یک عمل برگشت موفقیت‌آمیز می‌باشد.
