پیلوپلاستی نام یک جراحی است که برای اصلاح وضعیتی به نام تنگی محل اتصال حالب به لگنچه (UPJ) انجام می‌شود. Pyelo به کلیه (لگنچه) اطلاق می‌شود. “plasty” اصطلاحی برای یک روش جراحی است که چیزی را ترمیم، بازیابی یا جایگزین می‌کند.
انسداد محل اتصال مجاری ادراری (UP) انسداد لگنچه در کلیه است. لگنچه در انتهای فوقانی هر حالب (لوله‌ای که ادرار را از کلیه‌ها به سمت مثانه تخلیه می‌کند) قرار دارد. لگنچه که به شکل قیف است و ادرار را جمع می‌کند.
در موارد طبیعی، هر کلیه یک حالب دارد. کلیه‌ها خون، مواد زائد و آب اضافی را فیلتر کرده و ادرار ایجاد می‌کنند. ادرار در محل اتصال حالب به لگنچه جمع شده و سپس از حالب به پایین به مثانه می‌ریزد. زمانی که تنگی محل اتصال حالب به لگنچه ایجاد می‌شود، جریان ادرار کند و یا کاملاً متوقف می‌شود. این مشکل خطر آسیب به کلیه را افزایش می‌دهد. در بیشتر موارد تنگی محل اتصال حالب به لگنچه، فقط یکی از کلیه‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
در ادامه مطلب درباره‌ی جراحی تنگی محل اتصال حالب به لگنچه و مراقبتهای قبل و بعد عمل پیلوپلاستی توضیح داده شده است.
چه عواملی باعث تنگی محل اتصال حالب به لگنچه (UPJ) می‌شود؟
بیشتر تنگی‌های UPJ از بدو تولد وجود دارند. این مورد نشان می‌دهد که ساختارهای حالب یا کلیه در زمان رشد جنین به درستی شکل نگرفته‌اند.
در برخی موارد، گرایش ارثی به تنگی در یک خانواده وجود دارد، اما معمولاً این مشکل فقط در یکی از اعضای خانواده دیده می‌شود.
انواع مختلف تنگی محل اتصال حالب به لگنچه ممکن است در بدو تولد وجود داشته باشد، مانند:
- دهانه حالب خیلی باریک است.
- در تعداد یا آرایش سلول‌های عضلانی کوچک در حالب مشکلاتی وجود دارد. این سلول‌ها مسئول انقباضات عضلانی هستند که ادرار را از کلیه به پایین به مثانه می‌رانند.
- چین‌های غیرمعمول دیواره حالب ممکن است مانند دریچه عمل کنند.
- در مسیر مجرای حالب ممکن است پیچ و تاب ایجاد شود.
- حالب با قرار گرفتن در وضعیت خیلی بالا به لگنچه متصل می‌شود و یک زاویه غیرطبیعی بین حالب و کلیه ایجاد می‌کند.
- عبور غیر طبیعی از رگ‌های خونی می‌تواند محل اتصال حال به لگنچه را تحت فشار قرار داده یا منحرف کند.
تنگی UPJ در بزرگسالان به ندرت ممکن است در نتیجه سنگ کلیه، عفونت‌های دستگاه ادراری فوقانی، جراحی، عبور غیر طبیعی رگ خونی یا تورم در مجاری ادراری ایجاد شود.
تنگی محل اتصال حالب به لگنچه (UPJ) چقدر شایع است؟
تنگی محل اتصال حالب به لگنچه تقریباً در هر 1500 تولد یک بار اتفاق می‌افتد و تقریباً 80٪ کل سیستم‌های جمع کننده ادرار متورم می‌شود. پسران بیش از دو برابر دختران تحت تأثیر این مشکل قرار می‌گیرند و کلیه چپ تقریباً دو برابر کلیه راست است.
علائم تنگی محل اتصال حالب به لگنچه چیست؟
- برآمدگی در شکم.
- عفونت ادراری همراه با تب.
- درد در قسمت فوقانی شکم یا کمر، معمولاً پس از نوشیدن مایعات. این درد ناشی از بازگشت ادرار و فشار وارد شده بر کلیه و بافت اطراف آن است. در بعضی موارد، درد ممکن است بیاید و برود زیرا تنگی به طور کامل اتفاق نیفتاده و گاهی اوقات به ادرار اجازه عبور می‌دهد. در موارد دیگر، تنگی ممکن است فقط در حالت ایستاده ایجاد شود اما در حالت خوابیده به صورت طبیعی باشد.
- سنگ کلیه.
- وجود خون در ادرار.
- استفراغ.
- رشد ضعیف در نوزاد.
تنگی محل اتصال حالب به لگنچه (UPJ) قبل و بعد از تولد چگونه تشخیص داده می‌شود؟
- معاینه سونوگرافی قبل از تولد کودک می‌تواند تنگی محل اتصال حالب به لگنچه را نشان دهد. وقتی ادرار به دلیل انسداد به کلیه برمی‌گردد، کلیه بیش از اندازه طبیعی خود متورم شده و باعث بیماری معروفی به نام هیدرونفروز می‌شود.
- پس از تولد کودک، آزمایشاتی که میزان تولید و تخلیه ادرار را اندازه‌گیری می‌کنند شامل موارد زیر است:
- نمونه‌های خون و نمونه ادرار مانند نیتروژن اوره خون (BUN) و آزمایشات کراتینین سرنخ‌هایی را در مورد فیلتر شدن خون توسط کلیه‌ها ارائه می‌دهند.
- تزریق داخل وریدی (IVP) رنگی را به جریان خون تزریق می‌کند که با عبور از کلیه، لگنچه و حالب، توسط اشعه X ردیابی می‌شود.
- در اسکن کلیه هسته‌ای از ماده رادیواکتیو به جای رنگ استفاده می‌شود که با دوربین خاصی قابل ردیابی است. این ماده عملکرد کلیه و میزان انسداد را نشان می‌دهد.
- سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (CT) و تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) می‌توانند انسداد در کلیه و همچنین ساختار کلیه‌ها، حالب‌ها و مثانه را نشان دهند.
جراحی تنگی محل اتصال حالب به لگنچه
در بسیاری از نوزادان مبتلا به تنگی محل اتصال حالب به لگنچه، این بیماری ممکن است در 18 ماه اول زندگی خود به خود بهبود یابد. در طول این مدت، از سونوگرافی و اسکن مکرر برای کنترل مشکل استفاده می‌شود تا اطمینان حاصل شود که آسیب پایدار نخواهد بود.
- اگر جریان ادرار بهبود نیابد و انسداد پس از 18 ماه اول زندگی باقی بماند، معمولاً برای رفع مشکل نیاز به جراحی خواهد بود. جراحی که اغلب در نوزادان استفاده می‌شود، پیلوپلاستی باز است. در این روش، محل اتصال حالب به لگنچه برداشته می‌شود و حالب با دهانه بزرگ‌تری مجدداً به لگنچه متصل می‌شود. هدف از این جراحی اجازه تخلیه آزاد ادرار، از بین بردن علائم و کاهش احتمال عفونت است.
- در پیلوپلاستی کم تهاجمی از لاپاراسکوپ استفاده می‌شود. یک لوله نازک بلند که فقط به یک برش کوچک نیاز دارد. جراح یا یک روبات از طریق این لوله ابزارهای جراحی را وارد برش می‌کند.
- گزینه دیگر وارد کردن سیم از میان حالب برای رسیدن به محل انسداد UPJ به صورت داخلی است. سپس از سیم برای رفع انسداد استفاده می‌شود و در طی بهبودی در محل برش به مدت چند هفته درن قرار داده می‌شود. این روش به هیچ برشی نیاز ندارد و ناراحتی کمتری نسبت به دو گزینه دیگر دارد. اما میزان موفقیت آن کم است و ممکن است لازم باشد بیش از یک بار تکرار شود.
انجام پیلوپلاستی باز معمولاً چند ساعت طول می‌کشد و میزان موفقیت آن در حدود 95٪ است. بعد از جراحی ممکن است بیمار به مدت دو یا سه روز در بیمارستان بماند. یک لوله تخلیه ممکن است برای کمک خارج شدن ادرار در حین بهبودی به کلیه یا حالب وارد شود.
میزان موفقیت تکنیک‌های کم با پیلوپلاستی باز یکی است، اما از نظر فنی نیاز بیشتری به مهارت جراح دارد و موفقیت آن به سن و اندازه بیمار نیز بستگی دارد.
چگونه خودم یا فرزندم را برای پیلوپلاستی آماده کنم؟
یک روز قبل از انجام این عمل شما یا فرزندتان مجاز نیستید برای مدت زمان مشخصی که توسط پزشک تعیین شده، چیزی بخورید یا بنوشید. اگر از دستورالعمل‌های پزشکتان پیروی نکنید، ممکن است عمل پیلوپلاستی به تعویق بیفتد. قبل از جراحی باید فرم رضایت نامه را امضا کنید. این عمل را با متخصص بیهوشی انجام دهید و سایر دستورالعمل‌های بیمارستان خود را دنبال کنید.
بعد از پیلوپلاستی چه اتفاقی می‌افتد؟
امیدواریم که پیلوپلاستی با کمک به تخلیه ادرار، از بدتر شدن عملکرد کلیه شما جلوگیری کند. بلافاصله بعد از عمل، شما یا فرزندتان زمانی که در بیمارستان هستید، موارد زیر را تجربه خواهید کرد:
- بعد از جراحی یک یا دو روز در بیمارستان خواهید بود. بهبودی معمولاً سریع انجام می‌شود و فقط چند ساعت پس از عمل قادر به خوردن و آشامیدن خواهید بود.
- شما باید سعی کنید بعد از جراحی بلند شوید و حرکت کنید، اما کار خیلی سختی انجام ندهید.
- به شما آنتی بیوتیک وریدی داده می‌شود (آنتی بیوتیک از طریق لوله‌ای به بازوی شما وارد می‌شود). ممکن است در زمان ترخیص برای شما آنتی بیوتیک خوراکی نیز تجویز شود.
- ممکن است کاتتر ادراری یا فولی به شما داده شود.
- ممکن است کاتتر Double-J (JJ) یا لوله نفروستومی از راه پوست (PCN) به شما متصل شود. این لوله در داخل سیستم ادراری شما قرار دارد که از داخل معده (JJ) یا از پشت (PCN) وارد شده است. تا زمانی که حالب به طور کامل بهبود یابد، این لوله‌ها وظیفه حالب شما را به عهده دارند. لوله PCN بلافاصله پس از جراحی برداشته می‌شود.
- بعضی اوقات برای تخلیه مایعات اضافی، یک درن به شکم شما نزدیک به زخم متصل می‌شود. این درن باید قبل از رفتن به خانه برداشته شود.
- حالب شما ممکن است متورم شود. بعد از جراحی ممکن است چند روز درد داشته باشید. ارائه دهندگان مراقبتهای بهداشتی به شما از طریق دهان (خوراکی)، از طریق لوله وریدی یا تزریق، داروی مسکن می‌دهند.
- منبع دیگر درد، اسپاسم مثانه است. ممکن است احساس کنید مثانه شما ناگهان سفت شده است. این احساس به این دلیل است که کاتترها و لوله‌های دیگر ممکن است باعث تحریک آن شوند. دارویی وجود دارد که به آرام شدن آن کمک می‌کند و درد شما را کاهش می‌دهد.
- تخلیه کلیه ممکن است در ابتدا ضعیف باشد. این با گذشت زمان و با بهبودی منطقه، بهتر می‌شود.
بعد از جراحی از خودتان به خوبی مراقبت کنید. بهتر است حداقل بعضی از اوقات یک مراقب همراه خود داشته باشید. در طی دوران بهبودی، شما یا فرزندتان باید:
- به مقدار زیاد مایعات بنوشید.
- پانسمان (بانداژ) را روی شکم خود به مدت توصیه شده توسط پزشک (به طور معمول 24 تا 48 ساعت) نگه دارید.
- دوش بگیرید. از حمام، که ممکن است باعث ایجاد عفونت شود، خودداری کنید.
- اگر بخیه‌های شما جذبی نیستند، برای کشیدن آن‌ها به ارائه دهنده خدمات بهداشتی خود مراجعه کنید.
- چند هفته پس از جراحی، استنت در طی یک روش کوتاه با بی‌حسی موضعی برداشته می‌شود و ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی درمانی شما ممکن است از سونوگرافی برای بررسی تورم کلیه استفاده کند.
پیلوپلاستی چقدر موثر است؟
پیلوپلاستی 85٪ تا 100٪ مواقع موثر است.
چند روز بعد از عمل می‌توانم به زندگی عادی برگردم؟
به دستورالعمل‌های پزشک خود در مورد بازگشت به حالت عادی عمل کنبد. بلافاصله بعد از جراحی پیاده روی کوتاه را شروع کنید. بعد از چهار تا شش هفته می‌توانید وسایل سنگین را بردارید و دوباره ورزش کنید. در همین حال، می‌توانید دوش بگیرید، به شرطی که بعد از آن خود را به خوبی خشک کنید. در صورتی که از هیچ داروی مسکنی استفاده نمی‌کنید، می‌توانید رانندگی را شروع کنید.
خطرات یا عوارض پیلوپلاستی چیست؟
مانند هر عمل دیگری، خطرات زیادی از جمله خونریزی، آسیب به اندام‌های اطراف و تبدیل از جراحی لاپاراسکوپی به جراحی باز وجود دارد. خطرات مربوط به بیهوشی نیز وجود دارد که توسط متخصص بیهوشی شما بررسی می‌شود. پس از عمل، عوارض پیلوپلاستی شامل زخم، عفونت، فتق، لخته شدن خون و نیاز به انجام اقدامات اضافی در صورت بازگشت انسداد است. ممکن است شما یا فرزندتان از جایی که کلیه به حالب شما متصل است نشت ادرار داشته باشید.
به ندرت ، ممکن است صدمه ای به اندام‌های شما وارد شود مانند:
- رگ‌های خونی بزرگ
- روده کوچک
- روده بزرگ
- معده
- کبد، طحال یا پانکراس
- تخمدان
- لوله فالوپ
- مثانه
آیا پیلوپلاستی دردناک است؟
شما یا فرزندتان ممکن است بعد از پیلوپلاستی کمی احساس درد داشته باشید. درد ممکن است بعد از یک هفته برطرف شود و به شما یا فرزندتان داروهایی برای کمک به حداقل رساندن این درد داده شود.
چگونه می‌توان از تنگی محل اتصال حالب به لگنچه (UPJ) جلوگیری کرد؟
محققان هیچ ارتباطی بین تغذیه، رژیم غذایی یا تغذیه مادر و تشکیل انسداد UPJ در کودک متولد نشده پیدا نکرده‌اند. به نظر نمی‌رسد در صورت ابتلا به بیماری ژنتیکی، بتوان کاری برای جلوگیری از انسداد UPJ انجام داد.
در بزرگسالانی که با انسداد UPJ متولد نشده‌اند، کاهش احتمال ابتلا به این انسداد، به اجتناب از سنگ کلیه، عفونت‌های دستگاه ادراری یا ضربه به کلیه بستگی دارد.
