کلیه‌ها به عنوان سیستم تصفیه بدن انسان به تنظیم سطح آب و دفع مواد زائد از طریق ادرار کمک می‌کنند. کلیه‌ها فشار خون، میزان تولید سلول‌های قرمز خون و سطح کلسیم و مواد معدنی بدن را تنظیم می‌کنند. اما در برخی موارد کلیه‌ها به درستی شکل نگرفته و در نتیجه نمی‌توانند وظایف خود را به درستی انجام دهند. غالباً این مشکلات ژنتیکی بوده و ربطی به کارهایی که والدین باید انجام می‌داده‌اند یا نباید انجام می‌داده‌اند ندارد.
کلیه‌ها چگونه کار می‌کنند؟
کلیه‌ها سیستم دفع مواد از بدن هستند. کلیه‌ها با داشتن واحدهای میکروسکوپی به نام نفرون مواد زائد و آب اضافی تولیدشده توسط غذای خورده شده را دفع کرده و سطح مواد شیمیایی مورد نیاز بدن مانند سدیم، فسفر و پتاسیم را به جریان خون بازمی‌گرداند. آب اضافی با مواد زائد ترکیب شده و تبدیل به ادرار می‌شود که از طریق یک لوله باریک که به آن حالب گفته می‌شود به مثانه منتقل شده و در آنجا باقی می‌ماند تا توسط مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از مثانه خارج می‌کند) در توالت دفع شود.
کلیه‌ها همچنین سه هورمون مهم تولید می‌کنند: اریتروپوئتین که مغز استخوان را برای ساختن سلول‌های قرمز خون تحریک می‌کند، رنین که به تنظیم فشار خون کمک کرده و شکل فعال ویتامین D که به کنترل تعادل کلسیم در بدن و حفظ سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند.
نارسایی کلیه چیست؟
نارسایی کلیه زمانی ایجاد می‌شود که کلیه‌ها عمل تصفیه مواد زائد از بدن را به کندی انجام داده یا متوقف کنند، در نتیجه این مواد جمع شده و به شکل مواد سمی وارد جریان خون می‌شوند. نارسایی کلیوی می‌تواند حاد (ناگهانی) یا مزمن (به مرور زمان ایجاد شده و معمولاً طولانی مدت یا مادام‌العمر است) باشد.
- آسیب‌دیدگی حاد کلیه (در برخی موارد به آن نارسایی حاد کلیوی هم گفته می‌شود) در نتیجه عفونت‌های باکتریایی، آسیب‌دیدگی، ضربه، نارسایی قلبی، مسمومیت یا مصرف بیش‌ازحد دارو ایجاد می‌شود. درمان این نوع نارسایی کلیوی با درمان آسیب‌دیدگی زمینه‌ای و در برخی موارد به وسیله دیالیز انجام می‌شود.
- نارسایی مزمن کلیوی شامل زوال تدریجی کلیه‌ها است. در کودکان و نوجوانان می‌تواند در نتیجه نارسایی حاد کلیوی ناشی از عدم شکل‌گیری کلیه‌ها و نقص مادرزادی آنها، بیماری‌های مزمن کلیوی یا فشار خون مزمن باشد. هدف از درمان معمولاً کاهش سرعت زوال عملکردی کلیه با مصرف برخی از داروها، کنترل فشار خون و رژیم غذایی است. در برخی موارد ممکن است نیاز به انجام پیوند کلیه باشد. نارسایی مزمن کلیوی به تدریج طی سه ماه شکل گرفته و می‌تواند منجر به نارسایی دائمی کلیوی باشد. علل، علائم، اقدامات درمانی و اثرات نارسایی‌های حاد و مزمن کلیوی متفاوت هستند.
علل
برخی از بیماری‌هایی که باعث ابتلا به نارسایی مزمن یا حاد کلیوی می‌شوند عبارتند از:
|
نارسای حاد کلیوی |
نارسایی مزمن کلیوی |
|
کاهش جریان خون به سمت کلیه‌ها در یک دوره زمانی. این اتفاق ممکن است به دلیل لخته شدن خون، انجام عمل‌های جراحی یا وارد آمدن ضربه رخ دهد. |
انسداد مجاری ادرار به مدت طولانی |
|
انسداد یا بسته شدن مجاری ادرار |
سندرم آلپورت. یک اختلال ارثی است که باعث ناشنوایی، آسیب پیش‌رونده کلیوی و اختلالات بینایی می‌شود. |
|
سندرم همولیتیک. معمولاً با یک عفونت باکتریایی E.coli، نارسایی کلیوی در نتیجه یک انسداد ساختار عملکردی کوچک و عروق داخلی کلیه آغاز می‌شود. |
سندرم نفروتیک. یک بیماری است که ممکن است به دلایل مختلف شکل بگیرد. سندرم نفروتیک با وجود پروتئین در ادرار، کاهش پروتئین در خون، بالا بودن سطح کلسترول و تورم بافت‌ها مشخص می‌شود. |
|
مصرف برخی داروها ممکن است باعث مسمومیت کلیه‌ها شود. |
بیماری کلیه‌های پلی کیستیک. یک اختلال ژنتیکی است که با رشد تعداد زیادی کیست پر از مایع در کلیه‌ها مشخص می‌شود. |
|
گلومرونفریت. یک نوع بیماری کلیوی است که شامل گلومرول می‌شود. با ابتلا به گلومرونفریت، گلومرول متورم شده و به توانایی کلیه‌ها در تصفیه ادرار آسیب می‌زند. |
کیستینوزیس. یک اختلال ارثی است که در آن سیستین امینو اسید |
|
هر بیماری که جریان اکسیژن و جریان خون را که به سمت کلیه‌ها می‌رود تحت تأثیر قرار دهد مانند ایست قلبی |
علائم نارسایی کلیه چیست؟
علائم نارسایی مزمن و حاد کلیوی متفاوت از یکدیگر است. در زیر به برخی علائم شایع نارسایی‌های حاد و مزمن کلیوی اشاره شده است. به هر حال، هر کودک ممکن است علائم متفاوتی داشته باشد.
علائم نارسایی حاد کلیوی عبارتند از:
(علائم نارسایی کلیه به علل زمینه‌ای آن بستگی دارد)
- هموراژ یا خونریزی
- تب
- بثورات پوستی
- اسهال خونی
- استفراغ شدید
- درد شکم
- ادرار نکردن یا ادرار بیش‌ازحد
- سابقه عفونت قبلی
- پریدگی رنگ پوست
- سابقه مصرف برخی داروها
- سابقه آسیب‌دیدگی
- تورم بافتی
- ورم چشم
- توده قابل لمس در شکم
- قرار گرفتن در معرض عناصر سنگین با مواد سمی
علائم نارسایی مزمن کلیوی عبارتند از:
- بی‌اشتهایی
- استفراغ
- درد استخوان
- سر درد
- توقف رشد
- کسالت
- ادرار زیاد یا توقف ادرار
- عفونت‌های مکرر مجرای ادرار
- بی‌اختیاری ادرار
- پریدگی رنگ پوست
- اختلال تنفسی
- اختلالات شنوایی
- توده قابل‌تشخیص در شکم
- تورم بافت
- تحریک‌پذیری
- کاهش حجم عضلات
- تغییر در هوشیاری ذهنی
ممکن است علائم نارسایی کلیوی حاد و مزمن شبیه به بیماری‌ها و مشکلات پزشکی دیگر باشد. همیشه با پزشک کودک خود در مورد تشخیص مشورت کنید.
تشخیص
علاوه بر معاینات فیزیکی و بررسی کامل سوابق پزشکی، ممکن است پزشک دستور انجام آزمایش‌های زیر را برای کودک شما بدهد:
- آزمایش خون: آزمایش خون برای شمارش سلول‌های خونی، تعیین سطح الکترولیت و تشخیص عفونت‌های کلیوی انجام می‌شود.
- آزمایش ادرار
- عکس‌برداری از قفسه سینه به وسیله اشعه ایکس: یک آزمایش تصویری است که با استفاده از پرتوهای نامرئی انرژی الکترومغناطیسی برای عکس‌برداری از بافت داخلی، استخوان‌ها و ارگان‌ها انجام می‌شود.
- اسکن استخوان: یک روش عکس‌برداری هسته‌ای است که برای ارزیابی تغییرات آرتریتیک یا دیژنراتیو مفاصل انجام می‌شود. به کمک عکس‌های گرفته‌شده به این روش می‌توان بیماری‌ها و تومورهای استخوانی را برای شناسایی علل درد یا تورم استخوان مشخص نمود.
- سونوگرافی کلیه: یک آزمایش غیرتهاجمی است که در آن یک مبدل روی کلیه‌ها امواج صوتی ایجاد می‌کند و تصویری از ارگان مورد نظر را روی مونیتور ارسال می‌کند. این آزمایش برای تعیین سایز و شکل کلیه‌ها و مشخص کردن وجود توده‌های احتمالی، سنگ کلیه، کیست یا مسدودکننده‌ها و ناهنجاری‌های دیگر به کار برده می‌شود.
- الکتروکاردیوگرام: در این آزمایش فعالیت‌های الکتریکی قلب ثبت شده و اختلالت ریتمی آن مشخص می‌شود (آریتمی یا دیس ریتمیاس) و همچنین آسیب‌دیدگی‌های عضلات قلب نیز مشخص می‌شود.
- بایوپسی کلیوی: این فرایند شامل نمونه‌برداری از بافت مورد نظر (با استفاده از یک سوزن یا طی یک عمل جراحی) برای معاینه میکروسکوپی آن می‌باشد.
درمان نارسایی کلیه حاد یا مزمن
برخی از عوامل تعیین‌کننده در انتخاب روش‌های درمانی به وسیله پزشک کودکان عبارتند از:
- سن کودک شما، سلامت عمومی و سوابق پزشکی وی
- میزان گستردگی بیماری
- نوع بیماری (حاد یا مزمن)
- قدرت تحمل کودک برای مصرف برخی داروها، انجام برخی فرایندها یا درمان‌ها
- انتظارات دوره بیماری
- عقاید و اولویت‌های شما
درمان نارسایی حاد کلیه به علل زمینه‌ای ایجادکننده آن بستگی دارد. اقدامات درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بستری شدن در بیمارستان
- وارد کردن مقادیر زیاد مایعات به صورت وریدی (برای حجم خون ازدست‌رفته)
- درمان دیورتیک یا استفاده از داروهای ادرارآور (برای افزایش خروجی ادرار)
- بررسی دقیق سطح الکترولیت‌های مهم مانند پتاسیم، سدیم و کلسیم
- مصرف دارو (برای کنترل فشار خون)
- پیروی از رژیم‌های غذایی خاص
در برخی موارد ممکن است کودکان دچار اختلالات شدید الکترولیتی بوده و سطح سمی تولید شده از برخی مواد زائد به طور طبیعی از طریق کلیه‌ها دفع شوند. ممکن است مایعات بیش‌ازاندازه در بدن کودکان تشکیل شود که دیالیز برای این موارد تجویز می‌شود.
درمان نارسایی کلیه مزمن به سطح عملکرد کلیه بستگی دارد. برخی از اقدامات درمانی عبارتند از:
- مصرف دارو (برای کمک به رشد، پیشگیری از کاهش تراکم استخوان‌ها و درمان کم‌خونی)
- درمان دیورتیک یا مصرف داروهای ادرارآور (برای افزایش ادرار)
- برخی محدودیت‌های غذایی
- دیالیز
- پیوند کلیه
