مشکل تخلیه ناکامل ادرار و زور زدن هنگام ادرار ممکن است به تدریج یا به سرعت بروز یابد و با توجه به علت بروز مشکل میتواند موقتی یا دائم باشد. روشهای سادهای برای بهبود تخلیه مثانه و کمک به دفع ادرار وجود دارد. در صورت لزوم نیز میتوان از مداخلههای درمانی مناسب استفاده کرد.
تکرر ادرار به این معنا است که بیمار برای رفتن به دستشویی بارها در طول خواب بیدار میشود. فاصله بین دو دفعه دستشویی رفتن گاهی اوقات فقط چند دقیقه است. البته مختل شدن خواب شبانه و رفت و آمدهای مکرر به سرویس بهداشتی فقط چند نمونه از مشکلات ناشی از تکرر ادرار است. هرچند تعداد دفعات تخلیه مثانه در تمام افراد یکسان نیست، تعداد دفعات متوسط تخلیه ادرار 6 تا 8 بار در طول روز است. افرادی که لزوم تخلیه ادرار را بیشتر از 8 بار در روز احساس میکنند، میتوانند با انجام دادن تکنیکهایی ساده به تخلیه کامل مثانه کمک کنند.
البته تمام بیماران قبل از امتحان کردن تکنیکهای تخلیه مثانه باید با پزشکشان مشورت کنند، چون تکرر ادرار گاهی اوقات پیآمد عفونت مجاری ادراری است و عفونت باید با آنتی بیوتیک درمان شود.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در مطب دکتر نامداری با شماره تلفن 02188776801 تماس حاصل فرمایید.
سازو کار تخلیه مثانه و مشکل تخلیه ناکامل ادرار و زور زدن هنگام دفع ادرار
عملکرد اصلی مثانه این است که ادرار را در خود ذخیره کند و آن را در موقع مناسب تخلیه کند. مثانه باید ظرفیت ذخیره مقدار کافی ادرار را داشته باشد تا بتوانیم کارهایمان را در طول روز انجام بدهیم و شبها بخوابیم. ظرفیت بیشینه مثانه معمولاً حدود 300 ـ 600 میلیلیتر است. معمولاً زمانی مثانه را تخلیه میکنیم که حدود دوسوم آن پر شده باشد. برای این که مثانه کاملاً تخلیه شود، لازم است که:
- سیستم کنترل عصبی سالمی بین مغز و مثانه برقرار باشد. این سیستم به ما میگوید که چه زمانی باید ادرار را دفع کنیم و ادرار را تا زمان رسیدن به سرویس بهداشتی نگه داریم.
- وقتی در موقعیت راحتی قرار میگیریم و برای تخلیه مثانه آماده میشویم، عضله اسفنکتر مثانه و عضلات کف لگن شل میشود. همزمان مثانه منقبض میشود و ادرار را تخلیه میکند. ادرار در نتیجه این فرآیند جریان پیدا میکند و مثانه تخلیه میشود.
- زور زدن برای تخلیه مثانه عادی نیست.
علل تخلیه ناکامل ادرار و زور زدن هنگام ادرار کردن
تخلیه شدن ناقص مثانه میتواند پیآمد یک یا چند مورد از دلایل زیر باشد:
- یبوست: روده پر و سفت جریان ادرار را مسدود میکند.
- بزرگ شدن غده پروستات در آقایان یکی از علل انسداد جریان عادی ادرار است.
- افتادگی واژن
- آسیب عصبی مثانه، نخاع یا مغز در اثر سانحه رانندگی، ام اس، سکته مغزی، بیماری پارکینسون، دیابت و دمانس
- کشیده شدن بیش از حد عضله مثانه، برای مثال در اثر احتباس ادرار کوتاه مدت یا بلندمدت
- عوارض پس از جراحی
- مصرف بعضی داروها
- عوارض پس از زایمان
- عوارض پس از تزریق بوتاکس برای درمان مثانه پرکار
- درست ننشستن روی صندلی دستشویی در خانمها
- عجله داشتن و ندادن زمان کافی برای تخلیه کامل مثانه
- مختل شدن حریم شخصی: برای مثال مجبور شدن به ادرار کردن در سرویسهای عمومی یا نشستن روی دستشویی سیار پشت پرده
- برخی افراد بارها برای تخلیه مقادیر بسیار کمی ادرار به دستشویی میروند، این کار فشار عضله مثانه و سرعت جریان ادرار را کاهش میدهد.
اهمیت تخلیه کامل ادرار و زور نزدن هنگام ادرار
مشکل تخلیه ناقص مثانه خطر عفونت مجاری ادراری را افزایش میدهد. تخلیه ناقص مثانه علاوه بر این که باعث تکرر ادرار میشود، عوارضی را نیز برای بقیه بدن دارد. به همین دلیل است که تکنیکهایی مانند دو بار تخلیه ادرار بسیار مهم است.
- کشیده شدن بیش از حد مثانه یکی از عوارض ناشی از تخلیه ناقص ادرار است. چنانچه مثانه بیش از حد کشیده شود، ممکن است کاملاً به حالت عادی برنگردد و تخلیه کامل ادرار مشکل شود.
- افزایش خطر عفونت مجاری ادراری نیز یکی از عوارض تخلیه ناقص مثانه است. وقتی ادرار مدتی طولانی در مثانه باقی میماند، باکتریها در مثانه جمع میشود. در نتیجه فرد مستعد عفونت مجاری ادراری میشود.
عفونت مجاری ادراری با درد همراه است و اگر درمان نشود میتواند منجر به زخم شدن مثانه و آسیبدیدگی کلیه شود. در صورت امکان به بیماران توصیه میشود که با دو بار تخلیه ادرار یا استفاده از تکنیکهای موثر برای کاهش تکرر ادرار از عفونت مجاری ادراری پیشگیری کنند.
علائم تخلیه ناکامل ادرار
تخلیه ناکامل ادرار علائم زیر را به دنبال دارد:
- ناتوانی در تخلیه ادرار
- تکرر ادرار: بیمار مدت کوتاهی بعد از تخلیه ادرار احساس میکند که دوباره باید به دستشویی برود.
- دفع مقدار کمی ادرار در هر بار دستشویی رفتن
- بیاختیاری ادرار
- سرعت کم جریان ادرار و زور زدن هنگام دفع ادرار
- ادرار متناوب: قطع و وصل شدن جریان ادرار
- نفخ شکم یا احساس دفع ناقص
- احساس درد در کمر یا شکم
درمانهای پزشکی تخلیه ناکامل ادرار و زور زدن هنگام ادرار
چنانچه پزشک به تخلیه نشدن کامل مثانه مشکوک شود، اسکن ساده مثانه انجام میشود تا مشخص شود که چه مقدار ادرار در مثانه باقی میماند. اگر به طور معمول بیش از 100 میلی لیتر ادرار در مثانه باقی بماند و بیمار علائمی مانند عفونت مجاری ادراری داشته باشد، درمانهای زیر پیشنهاد میشود. پزشک درمان مناسب را با توجه به علت احتباس ادرار پیشنهاد میکند:
- بررسی داروهای مصرفی
- تجویز دارو یا انجام جراحی برای کوچک شدن غده پروستات در مردان
- آموزش خودسوندگذاری متناوب برای سه یا چهار بار در روز
- باقی ماندن موقتی سوند در بدن
- اگر ابتلا به ام اس علت احتباس ادرار باشد، استفاده از محرک مثانه Queens Square توصیه میشود.
روش دو بار تخلیه ادرار برای رفع مشکل تخلیه ناکامل ادرار
روشهای مختلفی برای بهبود تخلیه مثانه وجود دارد که دو بار تخلیه ادرار یکی از متداولترین آنها است. منظور از دو بار تخلیه این است که بیمار در وضعیت مناسب برای ادرار کردن بنشیند و 20 ـ 30 برای تخلیه دوم ادرار منتظر بماند. این تکنیک به بیمارانی کمک میکند که احساس میکنند مثانهشان به طور کامل تخلیه نمیشود یا مدت کوتاهی بعد از ادرار کردن دوباره به دستشویی میروند.
برای انجام تکنیک دو بار تخلیه به روش زیر عمل کنید:
- راحت روی صندلی توالت بنشینید و کمی رو به جلو خم شوید.
- دستها را روی زانوها یا رانها بگذارید تا بهترین موقعیت برای تخلیه مثانه ایجاد شود.
- مانند همیشه ادرار کنید و حتیالامکان روی تخلیه مثانه تمرکز کنید.
- بلند نشوید، 20 تا 30 ثانیه دیگر صبر کنید.
- کمی بیشتر رو به جلو خم شوید و دوباره ادرار کنید.
همچنین تکان خوردن به طرفین نیز به تخلیه بهتر مثانه کمک میکند. البته بیمارانی که نمیتوانند تعادلشان را روی صندلی توالت حفظ کنند، نباید خودشان را به طرفین تکان بدهند.
تکنیک دو بار تخلیه را به روشهای دیگر هم میتوانید انجام بدهید. برای مثال میتوانید بلند شوید و 10 ثانیه راه بروید و بعد دوباره بنشینید. درهر حال هرگز هنگام ادرار کردن زور نزنید، چون این کار به عضلات کف لگن آسیب میزند.
براساس نتایج یک مطالعه درصد شیوع عفونت باکتریایی در افرادی که از تکنیک دو بار تخلیه استفاده کرده بودند، کمتر از افرادی بود که این تکنیک را انجام نداده بودند.
تکنیکهای دیگر برای رفع مشکل تخلیه ناکامل ادرار و زور زدن هنگام ادرار
به جز دو بار تخلیه تکنیکهای دیگری نیز وجود دارد که به تخلیه کامل مثانه و کاهش تکرر ادرار کمک میکند. برای انجام مانور کرید (crede) باید روی صندلی توالت بنشینید و قبل از ادرار کردن کمی رو به جلو خم شوید. هر دو دست را بالای استخوان شرمگاهی بگذارید، فشار ملایمی را به سمت شکم وارد کنید و ادرار کردن را شروع کنید. فشار دادن را تا زمان تخلیه مثانه ادامه بدهید. به این ترتیب میزان ادرار خروجی از مثانه افزایش مییابد.
تکنیکهای زیر نیز برای کمک به تخلیه کامل مثانه توصیه میشود:
- جریان آب: گوش دادن به صدای جریان آب توانایی بیمار را برای تخلیه مثانه افزایش میدهد.
- زدن ضربات ملایم روی مثانه: زدن ضربات ملایم با فشار کم روی مثانه باعث ایجاد انقباضهایی میشود که به دفع ادرار کمک میکند. زدن ضربات را تا چند ثانیه بعد از تخلیه شدن کامل مثانه ادامه بدهید.
- درمان با تحریک: لمس کردن ناحیههای خاصی از بدن به خروج ادرار کمک میکند. روشهای تحریک شامل کشیدن موهای شرمگاهی، ماساژ دادن پایین شکم یا داخل ران میشود.
- درمان با ارتعاش: دستگاه مرتعشی پایین شکم نگه داشته میشود. این ارتعاشها مثانه را تحریک میکند و به تخلیه مثانه کمک میکند.
علاوه بر تکنیکهای فوق، محیط نیز نقش مهمی در کمک به تخلیه کامل مثانه دارد. محیط آرامی که فرد را به عجله کردن برای تخلیه ادرار وادار نمیکند، اجازه میدهد که مثانه کاملاً تخلیه شود.
درمان تخلیه ناکامل ادرار و زور زدن هنگام ادرار کردن
علاوه بر تکنیکهای فوق، درمانهای دیگری نیز برای کاهش عوارض نامطلوب تخلیه ناقص ادرار وجود دارد.
تغییرات سبک زندگی
- اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن میتواند به رفع مشکل تکرر ادرارتان کمک کند. همچنین از مصرف زیاد مایعات، به ویژه قبل از خواب خودداری کنید تا در طول شب کمتر برای تخلیه ادرار از خواب بیدار شوید.
- در صورت امکان اقداماتی را برای پیشگیری از یبوست انجام دهید. برای مثال فیبر بیشتری را در برنامه غذاییتان بگنجانید و اکثر روزهای هفته حداقل 30 دقیقه ورزش کنید. ورزش روده بزرگ را تحریک میکند و به رفع مشکل یبوست کمک میکند.
- نوشیدن آب کافی نیز برای پیشیگری از یبوست مفید است. به هیچ وجه به امید این که تعداد دفعات دستشویی رفتنتان کمتر شود، مصرف آب را کاهش ندهید.
ورزش
تمرینهای کف لگن عضلات دور مثانه را تقویت میکند، تعداد دفعات بیاختیاری را کاهش میدهد و به تخلیه کامل مثانه کمک میکند. حرکات کگل یک نمونه از این تمرینهای مفید است.
درمان دارویی
پزشکان داروهای مختلفی را برای درمان تخلیه ناقص مثانه تجویز میکنند که متداولترین آنها عبارتند از:
- اکسی بوتینین (دیتروپان)
- تولترودین (دیترول)
- تروسپیوم (سانکتورا)
- سولیفناسین (وسیکیر)
همچنین پزشکان گاهی بوتاکس را در مثانه تزریق میکنند تا تعداد دفعات انقباض و اسپاسم مثانه کمتر شود و تخلیه کامل مثانه تسهیل شود.
انجام جراحی و کار گذاشتن دستگاه در بدن برای رفع مشکل تخلیه ناکامل ادرار
بیاختیاری ادرار و تخلیه نشدن کامل مثانه را گاهی اوقات میتوان با کار گذاشتن دستگاههایی در بدن درمان کرد. بعضی از این دستگاهها تحریکی الکتریکی را اعمال میکنند که عضلات ضعیف شده مثانه را تقویت میکند.
عملهای جراحی مختلفی نیز برای درمان مثانه و اندامهای لگن اطراف مثانه انجام میشود که از آن جمله میتوان به تعلیق گردن مثانه یا اسلینگ مثانه اشاره کرد. البته جراحی همواره باید به عنوان آخرین راه برای درمان تکرر ادرار در نظر گرفته شود.