غده پروستات مردان مسن معمولاً بزرگ میشود. بزرگ شدن غده پروستات اصطلاحاً هیپرتروفی یا هیپرپلازی خوشخیم پروستات گفته میشود. بزرگ شدن غده پروستات مشکلاتی را برای تخلیه ادرار به وجود میآورد. علائم غالباً خفیف است و اگر درمان انجام نشود، علائم همیشه تشدید نمیشود و حتی ممکن است به مرور زمان بهبود نیز بیابد. اگر علائم آزاردهنده و ناراحت کننده شود، امکان بهبود علائم از طریق درمان دارویی یا جراحی وجود دارد.
علت دقیق بزرگ شدن پروستات مشخص نیست. بزرگ شدن غده پروستات فرآیندی طبیعی است و به موازات افزایش سن رخ میدهد. بنابراین بزرگ شدن غده پروستات در مردان مسن شایعتر است. پزشکان معتقدند تغییراتی که به مرور زمان در هورمونهای جنسی مردانه رخ میدهد، دستکم تاحدی در بزرگ شدن پروستات نقش دارد. ابتلا به عارضههایی مانند سرطان پروستات و التهاب حاد و مزمن پروستات نیز میتواند موجب بزرگ شدن پروستات شود. پزشکان بعد از تشخیص دقیق میتوانند بهترین روش درمان بزرگ شدن پروستات را توصیه کنند.
نشانه های بزرگ شدن پروستات در مردان و نیاز به شروع روند درمان
بزرگ شدن پروستات موجب تنگ شدن میزراه میشود؛ در نتیجه انسدادی جزئی در مسیر جریان ادرار به وجود میآید و بیمار با علائم زیر مواجه میشود :
- جریان ادرار ضعیف: جریان ادرار ضعیفتر از حالت عادی میشود و تخلیه مثانه مدت بیشتری طول میکشد.
- تاخیر در تخلیه ادرار: بیمار مجبور است مدتی منتظر بماند تا تخلیه ادرار شروع شود.
- تخلیه قطره قطره: ادرار در پایان تخلیه مثانه به آهستگی و به صورت قطره قطره خارج میشود.
- تخلیه ناقص مثانه: بیمار احساس میکند که مثانه به طور کامل تخلیه نمیشود.
به علاوه بزرگ شدن پروستات مثانه را تحریکپذیر میکند و به علائم زیر دامن میزند:
- تکرر ادرار: تعداد دفعات تخلیه ادرار افزایش مییابد. مشکل تکرر ادرار، به ویژه در طول شب بسیار آزاردهنده میشود. چند بار بیدار شدن از خواب برای تخلیه ادرار یکی از علائم شایع بزرگ شدن پروستات است و اصطلاحاً به آن نوکتوریا (nocturia ) یا تکرر ادرار شبانه میگویند.
- فوریت ادراری: بیمار ناگهان احساس میکند که باید فوراً خود را به سرویس بهداشتی برساند.
علائم در ابتدا معمولاً خفیف است و احتمالاً فقط جریان ادرار کمی ضعیف میشود یا بیمار مجبور است که چند ثانیه صبر کند تا خروج ادرار شروع شود. اما علائم ظرف چند ماه یا چند سال شدیدتر و آزاردهندهتر میشود و گاهی اوقات عوارض جدی نیز بروز مییابد.
البته بزرگ شدن پروستات همواره با علائم ناراحت کننده همراه نیست. فقط یک چهارم تا یک دوم بیماران با علائم روبهرو میشوند. همچنین شدت علائم همواره به بزرگی پروستات ارتباط ندارد، بلکه شدت علائم تابعی از میزان انسدادی است که پروستات بزرگ شده در میزراه ایجاد کرده است.
بزرگ شدن پروستات علت بروز تمام علائم ادراری در آقایان نیست. بیاختیاری ادرار، ادرار خونی یا احساس درد و سوزش هنگام ادرار کردن میتواند پیآمد مشکلات مثانه، کلیه یا دیگر عارضههای پروستات باشد. در صورت مواجهه با این علائم به پزشک مراجعه کنید.
درمان نکردن بزرگی پروستات عوارض بدی دارد
علائم ادراری ناشی از بزرگ شدن پروستات در تمام بیماران تشدید نمیشود و اکثر بیماران با عوارض جدی روبهرو نمیشوند. بااین حال برخی بیماران در اثر درمان نکردن بزرگی پروستات دچار عوارض زیر میشوند:
- مجرای خروج ادرار گاهی اوقات کاملاً مسدود میشود و بیمار دیگر نمیتواند ادرار کند، به این مشکل احتباس ادراری میگویند. احتباس ادرار بسیار ناراحت کننده است و برای تخلیه مثانه باید از لوله کوچکی به نام سوند استفاده شود. البته کمتر از یک درصد مردان مبتلا به بزرگی پروستات با مشکل احتباس ادرار مواجه میشوند.
- گاهی اوقات فقط بخشی از ادرار جمع شده در مثانه تخلیه میشود و همواره مقداری ادرار در مثانه باقی میماند. این مشکل مداوم اصطلاحاً احتباس مزمن گفته میشود و عارضههایی مانند عفونتهای ادراری راجعه (عود کننده) یا بیاختیاری ادرار را به دنبال دارد ـ در حالت بیاختیاری به جای آن که مقدار زیادی ادرار به یکباره در سرویس بهداشتی دفع شود، ادرار قطره قطره از اطراف محل انسداد ترشح میکند.
نکته: خطر ابتلا به سرطان پروستات در اثر بزرگ شدن پروستات افزایش نمییابد. خطر مبتلا شدن به سرطان پروستات برای آقایان دچار عارضه بزرگ شدن خوشخیم پروستات با آقایانی که این مشکل را ندارند، یکسان است.
تشخیص قبل از درمان
بزرگ شدن خوشخیم پروستات معمولاً با توجه به علائم گفته شده تشخیص داده میشود. تشخیص بزرگ شدن پروستات نیازی به آزمایش ندارد، اما گاهی اوقات آزمایشهایی برای اطمینان از عدم بروز عوارض انجام میشود. همچنین این آزمایشها برای تشخیص افتراقی و رد احتمال ابتلا به عوارض دیگر با علائم مشابه مفید است و پزشک گاهی اوقات با توجه به نتایج آزمایشها میتواند به ایدهای کلی درباره اندازه پروستات برسد. به این منظور معمولاً آزمایشهای زیر انجام میشود:
- پزشک پروستات را معاینه میکند تا ببیند که غده پروستات تا چه حد بزرگ شده است. معاینه پروستات به این شکل انجام میشود که پزشک دستکش میپوشد و انگشتش را از راه راست روده وارد مقعد میکند تا پشت غده پروستات را لمس کند. اندازه مثانه نیز با معاینه شکم تخمین زده میشود.
- آزمایش ادرار و آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیهها، رد احتمال ابتلا به عفونت ادراری و اطمینان از وجود نداشتن خون در ادرار انجام میشود.
- اگر علائم آزاردهنده باشد یا عوارض جدی ایجاد شده باشد، بیمار به متخصص مثانه (اورولوژیست) معرفی میشود. آزمایشهای زیر در صورت شدید بودن عوارض و لزوم انجام جراحی انجام میشود:
- متخصص طی عملی به نام سیستوسکوپی داخل مثانه را مشاهده میکند.
- تست جریان ادرار برای بررسی میزان انسداد انجام میشود.
- میزان ادرار باقیمانده در مثانه پس از تخلیه مثانه به روش سونوگرافی بررسی میشود.
- ثبت اطلاعات مربوط به تخلیه مثانه: از بیمار خواسته میشود که اطلاعات مربوط به تخلیه مثانه را به مدت تقریباً یک هفته یادداشت کند. این اطلاعات شامل تعداد دفعات تخلیه ادرار در طول روز و شب، حجم ادرار و تعداد و نوع نوشیدنیهای مصرف شده است.
- آزمایش خون آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) گاهی اوقات انجام میشود، البته این آزمایش به صورت روتین درخواست نمیشود. آنتی ژن اختصاصی پروستات میتواند به عنوان نشانگر اندازه پروستات به کار برده شود. هرچه پروستات بزرگتر باشد، PSA نیز بیشتر است.
نکته: میزان PSA در بیماران مبتلا به سرطان پروستات نیز بالا است. البته اکثر آقایان دچار علائم پروستات سرطان پروستات ندارند.
روشهای درمان بزرگ شدن پروستات
روش درمان پروستات با توجه به شدت علائم توصیه میشود.
درمان دارویی
پزشک داروهای لازم را با توجه به شدت آزاردهنده بودن علائم تجویز میکند. آلفا بلاکرها و بازدارندههای 5ـ آلفا ردوکتاز دو گروه از داروهایی هستند که معمولاً برای رفع علائم بزرگی پروستات تجویز میشوند. البته این داروها مشکل بزرگی پروستات را درمان نمیکنند و علائم را نیز کاملاً از بین نمیبرند. بااین حال علائم غالباً در پی مصرف دارو تسکین مییابد.
- داروهای آلفابلاکر: این داروها عضله صاف دهانه مثانه و پروستات را شل میکنند و در نتیجه جریان ادرار بهتر میشود.
- بازدارندههای 5ـ آلفا ردوکتاز: این داروها را میتوان جایگزین آلفا بلاکرها کرد. بازدارندههای 5ـ آلفا ردوکتاز با مهار کردن آنزیمی به نام 5ـ آلفا ردوکتاز از تبدیل هورمون تستوسترون به دی هیدروتستوسترون در غده پروستات جلوگیری میکنند.
جراحی
اگر علائم بسیار آزاردهنده باشد یا مصرف دارو کمکی به رفع علائم نکرده باشد، میتوان بخشی از غده پروستات را برداشت. از هر چهار بیمار دچار مشکل بزرگی پروستات یک نفر در نهایت به جراحی نیاز پیدا میکند. جراح فقط بخش مرکزی پروستات را برمیدارد تا مجرای پهنی برای خروج ادرار ایجاد شود و بخش خارجی پروستات در جای خود باقی میماند. این عمل با عمل جراحی که در آن تمام غده پروستات برای درمان سرطان انجام میشود، تفاوت دارد.
امروزه عملهای متفاوتی برای برداشتن بافت پروستات انجام میشود. جراح مناسبترین روش را با جزئیات کامل برای بیمار شرح میدهد. در این بخش با متداولترین عملهایی که به منظور رفع علائم بزرگ شدن پروستات توصیه میشود، آشنا میشوید.
تراشیدن پروستات از طریق میزراه (TURP)
تراشیدن پروستات از طریق میزراه رایجترین عملی است که برای بزرگ شدن پروستات انجام میشود. جراح سیتوسکوپ سخت را تحت بیهوشی عمومی یا بیحسی نخاعی از راه میزراه وارد مثانه میکند. سیتوسکوپ تلسکوپ لوله مانند باریکی است که جراح میتواند ابزار کوچکی را از راه آن وارد بدن کند و عمل را انجام دهد. جریان برق در سیم حلقوی نیمدایرهای شکل برقرار میشود. این حلقه به سر سیتوسکوپ متصل است و قطعات کوچکی از پروستات را جدا میکند؛ قطعات جدا شده در پایان عمل از طریق شستشو دادن از بدن خارج میشود. این عمل تقریباً همواره علائم را تسکین میدهد. 80 ـ 90 درصد بیماران بعد از این عمل با مشکل انزال برگشتی مواجه میشوند ـ در این حالت مایع منی در حالت اوج جنسی رو به عقب به داخل مثانه برمیگردد و ارگاسم “خشک” ایجاد میشود. ناتوانی جنسی و بیاختیاری از عوارض نادر بعد از جراحی تراشیدن پروستات محسوب میشود.
برش پروستات از طریق میزراه (TUIP)
جراحی برش پروستات از طریق مجرا صرفاً زمانی توصیه میشود که پروستات فقط کمی بزرگ شده باشد. جراح برشهای کوچکی را در محل اتصال پروستات به مثانه، روی پروستات ایجاد میکند. در نتیجه دهانه مثانه شل میشود و جریان ادرار خروجی از مثانه بهتر میشود. احتمال بروز مشکل انزال برگشتی پس از این عمل کمتر از عمل تراشیدن پروستات است.
پروستاتکتومی باز
جراحی باز پروستات عمل قدیمیتری است که مستلزم ایجاد برش روی پروستات است. جراحی باز امروزه به ندرت انجام میشود و فقط زمانی توصیه میشود که پروستات بسیار بزرگ باشد و پزشک مطمئن نباشد که آیا میتواند مقدار کافی از بافت پروستات را از طریق وارد کردن سیتوسکوپ باریک داخل مجرا خارج کند یا خیر.
پروستاتکتومی با لیزر
پروستاتکتومی با لیزر روش جدیدتری است که به منظور دستیابی به همان اهداف عمل پروستاتکتومی باز یا تراشیدن پروستات از طریق مجرا انجام میشود. از مزایای جراحی با لیزر میتوان به عوارض جانبی کمتر، دوران بهبود سریعتر، مدت زمان کوتاهتر بستری و استفاده از سوند اشاره کرد ـ یک شب بستری شدن در بیمارستان بعد از عمل با لیزر کافی است. دو نوع لیزر برای جراحی پروستات به کار برده میشود:
- لیزر با نور سبز بافت پروستات را تبخیر میکند و حفره ایجاد میکند.
- انوکلئاسیون با لیزر هولمیوم (HoLEP): جراح بخشهای بزرگی از بخش داخلی پروستات را با لیزر جدا میکند. بخشهای جدا شده به قطعات کوچک خرد میشود و از مثانه خارج میشود. از لیزر تولیوم نیز میتوان در این عمل استفاده کرد.
امروزه جراحان ماهر میتوانند غدههای پروستات بسیار بزرگی را که در گذشته به جراحی باز نیاز داشت، به راحتی با استفاده از لیزر عمل کنند.
