وارد شدن ضربه یا تروما به کلیه در اثر آسیب‌دیدگی ناشی از یک نیروی خارجی صورت می‌گیرد. کلیه‌ها بوسیله عضلات پشت بدن و قفسه سینه محافظت می‌شوند. آسیب‌دیدگی‌ها می‌توانند در نتیجه ترومای نافذ و یا غیر نافذ ایجاد شوند. در ترومای غیر نافذ، آسیب در اثر ضربه یک شیء ایجاد می‌شود ولی شیء مورد نظر در پوست نفوذ نمی‌کند. در ترومای نافذ، شیء در پوست نفوذ کرده و وارد بدن می‌شود. هر گونه ضربه به کلیه می‌تواند در عملکرد آن اختلال ایجاد کند. کسب اطلاع در مورد ضربات وارد به کلیه و مراقبت فوری از آن اهمیت به سزایی دارد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره درمان پس از ضربه به کلیه و یا رزرو نوبت در مطب دکتر فرشاد نامداری با شماره تلفن‌های 09107585358 و 02188776801 تماس حاصل فرمایید.
عملکرد طبیعی کلیه‌ها
دستگاه ادراری بدن شامل دو کلیه، دو میزنای، یک مثانه و مجرای ادراری می‌باشد. کلیه در طول روز و شب فعالیت می‌کند تا خون را سالم نگه دارد. دو کلیه در قسمت میانی پشت بدن، زیر دنده‌ها قرار دارند. هر کلیه در یک طرف ستون فقرات جای می‌گیرد.
کلیه‌ها به عنوان فیلترهای اصلی بدن عمل می‌کنند و روزانه در حدود 200 لیتر خون را تصفیه می‌کنند. در هر روز حدود 2 لیتر ادرار با خارج کردن آب و مواد زائد از خون بوسیله کلیه‌ها تولید می‌شود. در حالت طبیعی، ادرار از کلیه‌ها به طرف مثانه و سپس از مجرای اداری خارج می‌شود. کلیه‌ها به عنوان فیلتر، جهت حفظ سلامت انسان موارد زیر را کنترل می‌کنند:
- تعادل مایعات
- سطح الکترولیت (مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزم، اسید)
- خروج مواد زائد به شکل ادرار
- تنظیم فشار خون و تعداد گلبول‌های قرمز
در اثر آسیب‌دیدگی، امکان دارد در عملکرد کلیه اختلال ایجاد شود. در بیشتر موارد، برخی از آسیب‌دیدگی‌ها باعث بروز مشکلات زیادی نمی‌شوند. ولی آسیب‌دیدگی‌های شدید نیاز به درمان دارند.
دلایل مختلف آسیب‌دیدگی کلیه
ضربه به کلیه می‌تواند در اثر موارد مختلفی ایجاد شود. در بیشتر موارد، ترومای شدید باعث آسیب‌دیدگی کلیه می‌شود.
ترومای غیر نافذ در اثر موارد زیر ایجاد می‌شود:
- تصادفات خودرو (کودکان در تصادفات خودرو بیشتر از دیگران آسیب‌پذیر هستند)
- افتادن از ارتفاع
- برخورد یک شیء سنگین به بدن (خصوصاً در پهلوی بدن، بین دنده‌ها و لگن)
- در زمان انجام فعالیت، زمانی که بدن پس از حرکت سریع به طور ناگهانی متوقف می‌شود
ترومای نافذ در اثر موارد زیر ایجاد می‌شود:
- گلوله
- چاقو
- ورود هر گونه شیء به بدن
ضربه به کلیه از لحاظ میزان آسیب‌دیدگی، در درجه پنجم قرار دارد. آسیب‌دیدگی درجه یک به آسیب‌های خفیف مانند کبودی مربوط می‌شود. آسیب‌دیدگی درجه پنج، شدیدترین نوع آسیب محسوب می‌شود.
تشخیص
خونریزی میکروسکوپی در ادرار به وسیله تست ساده اداری قابل تشخیص است. در صورت وارد شدن ضربه به کلیه، استفاده از روش‌های تصویربرداری جهت ارزیابی هر دو کلیه الزامی است. روش‌های زیر جهت تشخیص و میزان آسیب‌دیدگی استفاده می‌شوند:
- توموگرافی رایانه‌ای: توموگرافی رایانه‌ای (سی تی اسکن) با استفاده از رنگ کنتراست بهترین روش جهت ارزیابی تروما به کلیه محسوب می‌شود. سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس تصاویر متعددی از بخش مورد نظر گرفته و بعد این تصاویر در کنار هم قرار داده شده و جهت بررسی اجزای مختلف بدن استفاده می‌شوند. در این روش به علت استفاده از رنگ کنتراست، آسیب‌دیدگی به صورت واضح قابل بررسی است.
- سونوگرافی: از این روش نیز برای تشخیص ضربه به کلیه استفاده می‌شود. در سونوگرافی از امواج صوتی جهت ایجاد تصاویر از ساختارهای درون بدن استفاده می‌شود. امکان دارد در این روش تمامی جزئیات تروما قابل مشاهده نباشد.
- پیلوگرام داخل وریدی: در این روش از اشعه ایکس جهت مشاهده نحوه حرکت رنگ در دستگاه ادراری استفاده می‌شود. بوسیله پیلوگرام داخل وریدی نحوه عملکرد کلیه‌ها قابل مشاهده می‌باشد. در این روش رنگ درون ورید بازو تزریق می‌شود.
عوارض بلندمدت ترومای کلیه
عوارض بلندمدت ضربه و تروما به کلیه شامل از دست دادن عملکرد کلیه و فشار خون بالا می‌باشد.
از دست دادن عملکرد کلیه
میزان از دست دادن عملکرد کلیه به شدت آسیب‌دیدگی مرتبط می‌باشد. اختلال شدید در عملکرد کلیه جزء موارد آسیب‌دیدگی با درجه بالا محسوب می‌شود. با وجود اختلال در فعالیت کلیه آسیب‌دیده، عملکرد کلی کلیه از طریق برقراری عملکرد کلیه سالم و قابلیت جبران‌کننده کلیه حفظ خواهد شد.
فشار خون بالا
در اثر ضربه به کلیه، بیماران در معرض بروز فشار خون بالا قرار دارند. فشار خون بالا در اثر ترومای کلیه در 0% -12% بیماران ایجاد می‌شود، ولی امکان دارد میزان بروز این عارضه به طور دقیق مشخص نباشد؛ چرا که ممکن است در اثر عدم وجود خون در ادرار، ضربه به کلیه تشخیص داده نشود.
امکان دارد فشار خون بالا در اثر آسیب‌دیدگی عروق کلیوی، کوفتگی و یا بریدگی ایجاد شود. این عارضه معمولاً به هایپر رنینمیک ناشی از ایسکمی کلیوی نسبت داده می‌شود. امکان دارد آسیب کلیوی با استفاده از روش‌های تصویربرداری قابل مشاهده باشد.
در اثر ضربه به کلیه، فشار خون بیماران بایستی سالانه ارزیابی شود. روش‌های درمان این عارضه شامل کپسولوتومی، جراحی بای‌پس سرخرگ کلیوی، باز کردن مجد عروق، برداشتن جزئی از کلیه و نفروکتومی (خارج کردن کلیه) می‌باشند.
عوارض غیر متداول ضربه به کلیه
عوارض غیر متداول ضربه به کلیه شامل فیستول شریانی وریدی و تشکیل آنوریسم کاذب می‌باشد. فیستول شریانی وریدی در 0%-7% از بزرگسالان ایجاد می‌شود. میزان بروز این عارضه در کودکان نامشخص می‌باشد. وجود این عارضه در موارد فشار خون بالای دیاستولیک یا هماچوری تشخیص داده می‌شود .
آنوریسم کاذب در 6 درصد از بزرگسالان در اثر ضربه با شیء تیز ایجاد می‌شود. میزان بروز این عارضه در کودکان نامشخص می‌باشد. وجود این عارضه در موارد فشار خون بالا، هماچوری یا وجود توده شکمی تشخیص داده می‌شود.
معمولاً برای درمان فیستول شریانی وریدی و آنوریسم کاذب از روش آمبولیزاسیون استفاده می‌شود.
درمان
انتخاب گزینه درمانی به شرایط جسمانی بیمار، شدت آسیب‌دیدگی کلیه و وجود آسیب‌دیدگی‌های دیگر بستگی دارد. در صورتی که وضعیت جسمانی بیمار پایدار است و به اعضای دیگر آسیبی وارد نشده باشد، امکان دارد بدون جراحی بتوان تروما را درمان کرد. بیمار تا زمانی که خون بیشتری در ادرار وجود نداشته باشد، در بیمارستان استراحت می‌کند و در ارتباط با خونریزی و مشکلات دیگر به دقت تحت نظارت قرار می‌گیرد. پس از مرخصی از بیمارستان بیمار بایستی برای علائم آسیب‌دیدگی کلیه مانند خونریزی یا فشار بالای خون تحت بررسی قرار بگیرد.
در صورتی که وضعیت جسمانی بیمار پایدار نباشد و خون زیادی از کلیه از دست رفته باشد، امکان دارد از جراحی استفاده شود. با کمک جراحی، پزشک می‌تواند آسیب‌دیدگی را ارزیابی کند. هدف از جراحی، ترمیم و حفظ کلیه آسیب‌دیده می‌باشد. در برخی از مواقع آسیب‌دیدگی کلیه شدید است و بایستی خارج شود. با داشتن تنها یک کلیه نیز مشکلی برای سلامتی فرد ایجاد نمی‌شود.
امروزه بیشتر آسیب‌دیدگی‌های کلیه بدون جراحی و با استفاده از روش‌های کم‌تهاجمی مانند آمبولیزاسیون آنژیوگرافی درمان می‌شوند. در این روش، جراح از طریق رگ‌های بزرگ خونی در کشاله ران به سرخرگ‌های کلیه دسترسی پیدا کرده و خونریزی را متوقف می‌کند.
عوارض پس از درمان
شایع‌ترین مشکل پس از درمان، نشت ادرار یا خونریزی تاخیری می‌باشد. این عوارض با استفاده از آندوسکوپی جهت دسترسی به دستگاه ادراری و یا آمبولیزاسیون آنژیوگرافی درمان می‌شوند. در صورت عدم تأثیر این روش‌ها از جراحی استفاده می‌شود و امکان دارد به خارج کردن کلیه نیاز باشد.
یکی از عوارض دیگر ایجاد آبسه اطراف کلیه می‌باشد. این مشکل بوسیله خارج کردن عفونت با استفاده از قرار دادن یک لوله در آبسه درمان می‌شود. به این منظور در برخی از مواقع از جراحی استفاده می‌شود.
پس از آسیب‌دیدگی کلیه در برخی از بیماران فشار بالای خون ایجاد می‌شود. این عارضه به کمک مصرف دارو، رادیولوژی مداخله‌ای یا جراحی (شامل خارج کردن کلیه) درمان می‌شود.
نحوه جلوگیری از واردن شدن ضربه یا تروما به کلیه
وارد شدن ضربه یا تروما به کلیه در بیشتر مواقع در اثر تصادفات وسایل نقلیه ایجاد می‌شود، به همین علت کودکان بایستی در وسایل نقلیه در فضای ایمن قرار داده شوند و بایستی در ارتباط با استفاده از دوچرخه و رد شده از خیابان به آن‌ها آموزش داده شود. ایربگ‌های (کیسه هوا) جلویی و کناری به ترتیب تا اندازه 45 و 53 درصد سبب کاهش ضربه به کلیه در افراد می‌شوند.
آیا محدودسازی فعالیت‌های ورزشی از ضربه به کلیه جلوگیری می‌کند؟
کمتر از 5 درصد از آسیب‌دیدگی‌های کلیه در اثر فعالیت‌های ورزشی ایجاد می‌شوند. بیست و چهار درصد از آسیب‌دیدگی‌های کلیه در ورزش فوتبال بروز می‌کنند ولی جزء آسیب‌های با درجه پایین محسوب می‌شوند و هیچ مورد آسیب‌دیدگی نیازمند به نفروکتومی در این مورد گزارش نشده است. گزارش‌های مرتبط به نفروکتومی به ورزش‌های انفرادی که مستلزم شتاب زیاد و توقف با سرعت بالا هستند، مربوط می‌شوند.
در کودکان نیازی به محدودیت انجام فعالیت‌های ورزشی بدون برخورد نمی‌باشد؛ ولی محدودیت در انجام ورزش‌های پُربرخورد توصیه می‌شود. ورزش‌هایی که سبب وارد شدن تروما و آسیب شدید به کلیه می‌شوند شامل دوچرخه‌سواری، سورتمه‌سواری، اسکی، اسنوبرد و اسب‌سواری می‌باشند.
جهت کاهش آسیب‌دیدگی کلیه، اقدامات حفاظتی مختلفی بایستی در نظر گرفته شوند. هنگام استفاده از دوچرخه بایستی احتیاط لازم به عمل آورده شود، چرا که میزان ضربه و تروما به کلیه در این رشته بیش از ورزش‌های دیگر می‌باشد. ورزش سورتمه‌سواری باید در محیط خلوت و در مکان ویژه این ورزش انجام شود. در ارتباط با اسب‌سواری، کودکان بایستی مراقب وارد شدن ضربه از جانب اسب باشند و در هنگام انجام این نوع ورزش باید تحت نظارت قرار بگیرند. در مورد ورزش‌های اسکی یا اسنوبرد آموزش‌های لازم باید به کودکان داده شود و همچنین در زمان انجام این فعالیت‌های ورزشی بایستی از ابزار و تجهیزات ایمنی و حفاظتی استفاده شود.
بایستی توجه شود فعالیت‌های مرتبط با آسیب‌دیدگی شدید کلیه، به میزان پنج برابر بیش از فعالیت‌های دیگر باعث آسیب‌دیدگی سر می‌شوند. پیش از محدودسازی تمارین ورزشی، خطراتی غیر از آسیب‌دیدگی کلیه نیز بایستی در نظر گرفته شوند.
