علل سرطان بیضه و درمان آن با تشخیص زود هنگام

تعداد زیادی از مردان هر ساله با تشخیص ابتلا به سرطان بیضه روبرو می‌شوند. این بیماری باعث ایجاد تومور بدخیم در بیضه‌ها (محل تولید اسپرم و هورمون‌های مردانه) می‌شود. سرطان بیضه معمولاً از روی وجود یک توده بدون درد بر روی بیضه مشخص می‌شود و ممکن است با علائمی از جمله خستگی مفرط، کمردرد، گره‌های لنفاوی متورم و سنگینی در بیضه همراه باشد.

راه‌های تشخیص سرطان بیضه شامل هم سونوگرافی و هم یک سری آزمایش خون است. براساس نتایج سونوگرافی و آزمایش‌های خون ممکن است لازم باشد که بیضه مبتلا برداشته شود. تجزیه و تحلیل تومور و سایر آزمایشات تصویربرداری معمولاً می‌تواند اطلاعات لازم را در مورد اینکه بیماری در چه مرحله‌ای است به پزشک می‌دهد و به وی کمک می‌کند تا یک برنامه درمانی مناسب احتمالا شامل عمل جراحی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی تنظیم کند. در حالی که تشخیص سرطان بیضه می‌تواند نگران کننده باشد اما امروزه به لطف پیشرفت‌های پزشکی می‌توان در بیشتر موارد به بهبودی کامل دست یافت حتی در سرطان‌هایی که وارد مرحله‌ی پیشرفته شده‌اند نیز این امر محقق شده است.

 علل و عوامل ابتلا به خطر سرطان بیضه در مردان

---

آنچه باعث ناخوشایند بودن سرطان بیضه می‌شود این است که این نوع سرطان بیشتر در بین مردان ۲۰ تا ۳۴ ساله بروز می‌کند یعنی درست زمانی که فرد اصلا انتظار ندارد دچار بیماری‌های جدی در زندگی خود شود.

تاکنون پزشکان موفق به کشف علت پیشرفت سرطان بیضه در مردان نشده‌اند اما عوامل مختلفی از قبیل ژنتیک، عوامل فیزیولوژیکی و سبک زندگی همگی می‌توانند در ابتلا به سرطان بیضه نقش داشته باشند.

ژنتیک  

سرطان بیضه دارای انواع مختلفی است. اکثریت قریب به اتفاق سرطان‌های بیضه جزء سرطان سلول‌های جنسی طبقه بندی می‌شوند. این نوع از سرطان بیضه از نوع بدخیم است که ناشی از سلول‌هایی تولید کننده اسپرم (اسپرم نابالغ) هستند. به طور کلی، دو نوع سرطان سلول‌های جنسی وجود دارد:

• سمینوما نوعی است که به تدریج پیشرفت کرده و گسترش می‌یابد و در درجه اول مردان بین ۲۵ تا ۴۵ سال را مبتلا می‌کند.
• غیرسمینوما به طور معمول از اواخر دوران نوجوانی تا اوایل دهه۳۰ سالگی مردان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سرطان سلول‌های جنسی از نوع غیرسمینوما غالبا تهاجمی بوده و احتمالاً شیوع آن (متاستاز کردن) وجود دارد.

سرطان‌های سلول‌های جنسی تغییرات ژنتیکی خاصی به همراه دارند. در شرایط عادی، سلول‌های بدن ما دو ست ۲۳ تایی کروموزومی دارند یعنی از هر کدام از والدین ۲۳ کروموزوم. برخی از سرطان‌های سلول‌های جنسی ممکن است دارای سه ست (تریپلوئید) و حتی چهار (تتراپلوئید) کروموزوم باشند.

یک مشخصه تغییر ژنتیکی که تقریباً در تمام سرطان‌های سلول‌های جنسی مشترک است وجود یک نسخه اضافی از قطعه‌ای از کروموزوم ۱۲ (ایزوکروموزوم 12 p)، یک ناهنجاری کروموزومی همراه با هر دو سرطان بیضه و تخمدان است.

این جهش‌ها بیشتر از همه انواع سرطان‌ها در بین خانواده‌ها رایج است. نرخ وراثت در سرطان بیضه ۴۸.۹ درصد است. این میزان بسیار زیاد است زیرا معمولاً ژنتیک در احتمال ابتلا به سایر اشکال سرطان کمتر از ۲۰ درصد نقش دارد.

اگر برادر فرد به سرطان بیضه مبتلا باشد این میزان به بیشترین حد خود یعنی ۸۰ درصد می‌رسد اما اگر چنانچه پدر وی به این سرطان مبتلا باشد احتمال مبتلا شدن فرد چهار برابر افزایش می‌یابد.

سن 

سن نقش مهمی در خطر ابتلا به سرطان بیضه دارد زیرا این بیماری بیشتر در مردان بین ۱۵ تا ۳۵ ساله رخ می‌دهد. هر چند که احتمال این که این بیماری در قبل از سن بلوغ یا بعد از ۵۰ سالگی اتفاق بیفتد اما هیچ چیز قطعی نیست و گاهی در این سنین نیز سرطان بیضه اتفاق می‌افتد. میانگین سن در زمان تشخیص ۳۳ سال است. حدود ۶ درصد از موارد شامل پسران یا نوجوانان است و ۸ درصد از افراد را مردان بالای ۵۵ سال تشکیل می‌دهد.

پنهان بودن بیضه‌ها (کریپتورکیدیسم) 

پنهان بودن بیضه‌ها یكی از عوامل خطر ابتلا به سرطان بیضه است. معمولا قبل از تولد و در دوره رشد جنین بیضه‌ها در شکم نوزاد تشکیل می‌شوند و تا زمان تولد به طور معمول از کانال اینگوینال به داخل کیسه بیضه قرار می‌گیرند. اگر بیضه‌ها تا ماه چهارم در این وضعیت قرار نگیرند به این حالت کریپتورکیدیسم یا عدم نزول بیضه می‌گویند.

اگرچه ارتباط بین پنهان بودن بیضه‌ها و سرطان بیضه هنوز کاملا معلوم نیست اما پزشکان معتقدند که اختلال در اسپرماتوژنز (تولید اسپرم از سلول‌های جنسی) ممکن است به نوعی باعث ایجاد تغییرات ژنتیکی شده و به افزایش خطر ابتلا به سرطان بیضه منجر شود.

از نظر آماری، احتمال مبتلا شدن مردان مبتلا به کریپتورکیدیسم به سرطان بیضه در مقایسه با مردان سالم حدود هشت برابر بیشتر است. علاوه بر این، افرادی که دچار کریپتورکیدیسم جزئی هستند نسبت به افرادی که بیضه‌هایشان در داخل شکم باقی مانده است، کمتر دچار سرطان بیضه می‌شوند.

به طور عجیب و غریب  سرطان معمولاً، اما نه همیشه، بر روی بیضه‌های پنهان تأثیر می‌گذارد.

وجود “كارسينوما اين سيتو” در بيضه 

کارسینوما این سیتو (CIS) رشد غیر طبیعی بافت است که غالبا به عنوان مرحله‌ی پیش سرطان شناخته می‌شود. البته همه موارد CIS بدخیم نیستند. علیرغم افزایش احتمال بدخیمی اما هنوز اختلاف نظرهای زیادی در بین پزشکان وجود دارد مبنی بر اینکه آیا باید قبل از این که کارسینوما این سیتو به یک تومور سرطانی تبدیل شود آن را درمان کرد یا نه. تا به امروز هیچ اتفاق نظری در خصوص این که زمان درمان این بیماری چه موقعی است و یا چه میزان از پرتودرمانی برای درمان آن مناسب است حاصل نشده است.

از همین رو، بیشتر پزشکان به جای اینکه بیمار را در معرض پرتودرمانی یا جراحی‌های غیرضروری قرار دهند ترجیح می‌دهند که رویکرد انتظار را اختیار کنند.

میکرولیتیازیس بیضه  

رسوب کلسیم موجود در بیضه‌ها که به عنوان میکرولیتیازیس بیضه شناخته می‌شود عارضه‌ای است که در حدود ۲۰ درصد از مردانی دیده می‌شود که نابارور هستند. در حالی که میکرولیتیازیس به خودی خود با سرطان بیضه همراه نیست اما در آقایان مبتلا به CIS بیضه، خطر ابتلا به بدخیمی افزایش می‌یابد.

سایر علل احتمالی

عوامل دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان بیضه را افزایش دهد. دخیل بودن برخی از این عوامل از نظر تحقیقات نیز تایید شده است اما برخی دیگر از آنها رابطه‌ی جزئی با سرطان بیضه دارند.

سایر عواملی که باعث ابتلا به سرطان بیضه می‌شوند عبارتند از:

• سابقه قبلی ابتلا به سرطان بیضه در حدود ۱۰ درصد از مردان با عود همراه است و این حالت معمولاً نتیجه درمان نامناسب و یا عدم نظارت و مراقبت پس از درمان است.
• ایدز نیز ممکن است خطر ابتلا به سرطان بیضه را به دلیل التهاب مداوم مرتبط با عفونت افزایش دهد. با این حال، تا به امروز شواهد مربوط به نقش داشتن ایدز در ابتلا به سرطان بیضه با تضادهایی همراه بوده است بطوری که برخی از مطالعات حاکی از افزایش ۱۰ برابری خطر ابتلا به سرطان بیضه بر اثر ابتلا به ایذر دارند و از منظر برخی دیگر هیچ رابطه‌ای بین این دو وجود ندارد.
• سندرم کلاین فلتر یک اختلال ژنتیکی است که در آن فرد یک کروموزوم X اضافی دارد و به عنوان یکی از عوامل خطر ابتلا به سرطان بیضه شناخته می‌شود. اگرچه این بیماری می‌تواند باعث ایجاد میکروکلسیفیکیشن در بیضه‌ها شود اما خطر ابتلا به سرطان بیضه به مراتب کمتر از آنچه قبلاً تصور می‌‌شد است.
• قد بلند به عنوان یکی دیگر از عوامل خطر تلقی می‌شود و دلیل آن هم احتمالاً افزایش تولید هورمون‌های جنسی در دوران بلوغ است. به ازای هر ۵ سانتی‌متری که قد فرد بیشتر از حد نرمال (۱۸۵ سانتی‌متر) باشد خطر ابتلا به سرطان نیز ۱۳درصد افزایش می‌یابد.

در عوض، بلوغ زودرس که قبلا به دید یک عامل خطر به آن نگاه می‌شد امروزه ثابت شده که هیچ نقشی در ابتلا به سرطان بیضه ندارد.

چاقی  

وزن عامل دیگری است که ممکن است در بروز سرطان بیضه نقش داشته باشد. البته برخی تحقیقات عکس این قضیه را نشان می‌دهند. به عبارت دیگر افزایش شاخص توده بدنی (BMI) ممکن است خطر نسبی این بیماری را کاهش دهد.

توضیح احتمالی این امر، تأثیر چاقی بر هورمون‌های جنسی است. به عنوان مثال، قد فرد که تا حد زیادی به وسیله‌ی ژنتیک تعیین می‌شود باعث افزایش یا پایین آمدن بیشتر هورمون‌های جنسی در دوران بلوغ می‌شود اما در مقابل، چاقی با کاهش سطح هورمون مردانه همراه است و می‌تواند اثر محافظتی عجیبی داشته باشد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد داشتن اضافه وزن باعث نه تنها افزایش خطر ابتلا به سرطان بیضه نمی‌شود بلکه احتمال عود مجدد آن بعد از درمان را نیز به همراه ندارد.

البته این بدین معنا نیست که وزن زیاد کردن چیز خوبی است. در حقیقت، اگر اضافه وزن دارید و تحت درمان سرطان بیضه قرار گرفته‌اید، ممکن است خطر ابتلا به بیماری قلبی عروقی شما افزایش یابد. این امر به این دلیل است که درمان سرطان بیضه غالباً منجر به هیپوگنادیسم یا همان تولید تستوسترون پایین می‌شود. این شرایطی با سندرم متابولیک ارتباط نزدیکی دارد .

چه عواملی در ابتلا به سرطان بیضه نقش ندارند؟ 

---

موارد زیر تنها عواملی نیستند که افراد به اشتباه سرطان بیضه را به وجود آنها ربط می‌دهند. علیرغم آنچه برخی معتقدند، موارد زیر در ابتلا به سرطان بیضه هیچگونه نقشی ندارند:

• آسیب دیدگی بیضه
• وازکتومی
• پوشیدن شلوار تنگ
• گذاشتن تلفن همراه در جیب شلوار
• ابتلا به عفونت ادراری
• پروستات بزرگ شده

جالب آنکه سرطان پروستات نیز ارتباطی با افزایش خطر سرطان بیضه ندارد و در واقع به نظر می‌رسد که عکس این امر صادق باشد. شواهد موجود نشان می‌دهد كه ابتلا به سرطان بیضه می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پروستات را در افراد در معرض خطر متوسط و زیاد به میزان ۵۰۰ درصد افزایش دهد. از این می‌توان برداشت کرد که پس از درمان سرطان بیضه به مراقبت بیشتری نیاز است.

علائم شایع سرطان بیضه

---

شایع‌ترین علائم سرطان بیضه که به آن نئوپلاسم بدخیم بیضه نیز گفته می‌شود، وجود یک توده در یک و یا گاهی اوقات در هر دو بیضه است. معمولاً این توده به هنگام دوش گرفتن، معاینه و خودآزمایی بیضه (TSE) یا توسط شریک زندگی شما در حین برقراری رابطه جنسی معلوم می‌شود.

اگرچه در اغلب موارد وجود توده‌ در داخل بیضه بدون درد است اما گاهی باعث درد نیز می‌شوند. همچنین این توده‌ها ممکن است متحرک یا غیرمتحرک باشند. برخی از تومورها ممکن است از اندازه‌ی یک نخود کوچکتر باشند و برخی دیگر نیز بزرگتر به بزرگی یک سنگ مرمر هستند. بسیاری از تومورها سخت و همچون سنگ هستند.

سایر علائم و نشانه‌های رایج سرطان بیضه عبارتند از:

• احساس سنگینی در اسکروتوم (کیسه بیضه)
• درد خفیف یا درد شدید در بیضه یا قسمت پایین شکم
• تورم یکی از بیضه‌ها
• تجمع مایعات در بیضه

اگرچه ممکن است که اسم توده بیضه اندکی ترسناک باشد اما لزوماً وجود آن به معنای ابتلا به سرطان نیست. دلایل مختلفی برای این وضعیت وجود دارد که سرطان بیضه ممکن است غیرمحتمل‌ترین آنها باشد. البته این بدان معنی نیست که وجود توده در بیضه یا سایر علائم ذکر شده را نادیده بگیرید.

تشخیص سرطان بیضه

---

ابزارهای استاندارد مختلفی برای تشخیص سرطان بیضه وجود دارد. به کمک این روش‌ها نه تنها می‌توانید وجود سرطان بیضه را تأیید یا رد کنید بلکه حتی می‌توانید وجود انواع مختلفی از سرطان‌‌ها را نیز تشخیص دهید. برخی از سرطان‌ها تهاجمی بوده و نسبت به درمان واکنشی از خود نشان نمی‌دهند.

اکثر قریب به اتفاق سرطان‌های بیضه به تومورهای سلول‌های جنسی گفته می‌شوند که از سلول‌هایی تشکیل می‌شوند که پیش سازهای اسپرم بالغ به نام اسپرماتوزوا را تولید می‌کنند. این سرطان‌ها به دو زیر گروه اصلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از تومورهای با پیشرویی کند (سمینوما) و تومورهای تهاجمی معروف به غیر سمینوما.

• برای شروع تحقیقات، پزشک به طور معمول از یک سونوگرافی برای مشاهده‌ی رشد و یک سری آزمایش خون برای تشخیص نشانگرهای تومور سازگار با سرطان استفاده می‌کند. انجام سونوگرافی که در آن از امواج صوتی برای مشاهده اندام‌های داخلی استفاده می‌شود از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا می‌تواند به تمایز بین تومور خوش‌خیم و بدخیم بیضه کمک کند. به طور کلی، در سونوگرافی، سمینوما یکدست‌تر از غیر سمینوما است اما نمی‌توان از روی آزمایش خون به طور قطعی بین دو نوع تومور تمایز قائل شد.
• براساس شواهد کسب شده پزشکان می‌توانند مرحله بعدی تشخیص را که تحت عنوان ارکیکتومی رادیکال اینگوینال انجام دهند. ارکیکتومی رادیکال یک عمل جراحی است که در آن بیضه و تومور برای همیشه برداشته می‌شوند. اگرچه ممکن است این کار زیاده‌روی به نظر برسد اما ،برداشتن بیضه بخاطر تشخیص بیماری، این امر (حتی با بیوپسی سوزنی) تنها به دلیل وجود اختلال در سلول‌هایی که، ممکن است باعث شیوع سرطان شود انجام می‌شود.
• ارکیکتومی تنها در صورتی انجام می‌شود که تمام علائم تشخیصی از جمله معاینه تصویری تومور به شدت مثبت باشند. سپس بافت‌ها توسط یک پاتولوژیست مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند که نتایج حاصل از آن برای مرحله بعدی تشخیص که به عنوان مرحله سرطان شناخته می‌شود، قابل استفاده است.
• مرحله سرطان میزان متاستاز را مشخص می‌کند و برای بررسی علائم سرطان در ریه‌ها، مغز و سایر ارگان‌های بدن، آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا MRI را انجام می‌شود. براساس شواهد بدست آمده، پاتولوژیست بیماری را بطوری کلی در سه مرحله دسته‌بندی می‌کند. این سه دسته به شرح زیر هستند:

مرحله 1 . در این مرحله سرطان تنه به بیضه‌ها محدود می‌شود.

مرحله 2 .  در این مرحله سرطان به غدد لنفاوی نیز سرایت پیدا می‌کند.

مرحله 3 و بالاتر بدان معنی است که سرطان از راه دور متاستاز شده است.

درمان سرطان بیضه

---

اگر جواب آزمایش‌های سرطان بیضه مثبت باشد پزشک ممکن است برای درمان آن از گزینه‌هایی همچون جراحی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی استفاده کند. در حالی که انتخاب رویکرد درمانی تا حد زیادی به وسیله‌ی نوع تومور و این که در چه مرحله‌ای است تعیین می‌شود اما برای سبک و سنگین کردن مزایای پیامدهای روش‌های مختلف درمانی نیز به تخصص بالینی نیز نیاز است.

جراحی  

در تومورهای مرحله ۱ و ۲ غیر سمینوما، جراحی به نام برداشتن غدد لنفاوی رتروپریتونئال (RPLND) ممکن است بعد از بهبودی ارکیکتومی انجام شود. جراحی برداشتن غدد لنفاوی به منظور بهتر یافتن مرحله سرطان بیضه انجام می‌شود. همچنین از آنجا که احتمالاً سرطان‌های غیرسمینوما بیشتر متاستاز می‌شوند لذا از RPLND به عنوان محافظ برای پیشگیری از شیوع بیشتر این بیماری استفاده می‌شود. همچنین ممکن است بعد از شیمی درمانی از جراحی غدد لنفاوی برای از بین بردن بقایای سلول‌های سرطانی استفاده شود.

شیمی درمانی  

شیمی درمانی شامل استفاده از داروهای سمی است که سلول‌های با همانند سازی سریع مانند سرطان را هدف قرار می‌دهند. معمولا از شیمی درمانی برای درمان سمینوما مرحله ۲ و مرحله ۳ و همچنین مرحله ۱، مرحله ۲ و مرحله سوم غیرسمینوما استفاده می‌شود.

شیمی درمانی در چندین چرخه که هر سه تا چهار هفته یک بار انجام می‌شود به داخل وریدی تزریق می‌شود. مدت زمان و انتخاب داروها بر اساس شدت بیماری و نوع تومور فرد خواهد بود. سه درمان دارویی رایج به شکل اختصار در زیر ذکر شده است:

• BEP : بلئومایسین + اتوپوزید + پلاتینول (سیس پلاتین)
• EP: اتوپوزاید + پلاتینول (سیس پلاتین)
• VIP: VIP- 16 (اتوپوزاید) یا وینبلاستین + ایفوسفامید + پلاتینول (سیس پلاتین)

در مردانی که قادر به تحمل شیمی درمانی با دوز بالا نیستند ممکن است پیوند سلول‌های بنیادی مورد بررسی قرار گیرد تا به “تقویت” تولید سلول‌های خونی کمک شود. این روش فقط در شرایط خاص استفاده می‌شود و شامل برداشتن سلول‌های بنیادی از جریان خون خود فرد است.

پرتودرمانی  

پرتودرمانی در درجه اول برای درمان سمینوما مرحله ۲ استفاده می‌شود و کمتر در درمان کمکی (پیشگیرانه) برای معالجه سمینوما مرحله ۱ مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از پرتودرمانی برای درمان تومورهای غیرسمینوما در هر مرحله که باشند بی‌اثر است. در مواردی که غدد لنفاوی آسیب دیده بسیار بزرگ یا بسیار گسترده باشند ممکن است که شیمی درمانی به عنوان یک گزینه‌ی بهتر توصیه شود.