افتادگی مثانه (سیستوسل): علل، علائم، عوارض و درمان با/ بدون جراحی

سیستوسل که افتادگی مثانه نیز نامیده می‌شود به معنی برجستگی یا افتادگی مثانه به واژن می‌باشد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که رباط‌هایی که مثانه را بالا نگه می‌دارند و نیز عضله بین واژن و مثانه‌ی زن کشیده و ضعیف می‌شود و باعث افتادگی مثانه به واژن می‌گردد.

دلایل

در افتادگی مثانه، بافت مثانه تحت پوشش پوست واژن باقی می‌ماند. افتادگی مثانه ممکن است ناشی از آسیب به عضلات و بافت‌هایی باشد که اندام‌های لگنی را در داخل لگن بالا نگه می‌دارند. اندام‌های لگنی یک زن شامل واژن، دهانه رحم، رحم، مثانه، مجرای ادرار و روده کوچک می‌باشند. آسیب یا ضعف عضلات لگن و بافت‌های نگهدارنده ممکن است پس از زایمان و شرایطی که بطور مکرر باعث کشیدگی یا افزایش فشار در ناحیه لگن می‌شوند رخ دهد از جمله:

• فشار آوردن مکرر برای حرکات روده
• یبوست
• سرفه کردن مزمن یا خشن
• بلند کردن وزنه‌های سنگین
• اضافه وزن یا چاقی

احتمال ابتلای یک زن به افتادگی مثانه با افزایش زن بالا می‌رود که احتمالاً به دلیل ضعیف شدن عضلات و بافت‌های نگهدارنده می‌باشد. اینکه یائسگی موجب افزایش احتمال ابتلای یک زن به افتادگی مثانه می‌شود نامعلوم است.

علائم افتادگی مثانه

علائم افتادگی مثانه عبارتند از:

• برآمدگی واژن
• احساس اینکه چیزی در حال بیرون آمدن از واژن است.
• احساس سنگینی یا پر بودن واژن
• مشکل در شروع ادرار
• احساس عدم تخیله کامل مثانه
• تکرر یا اضطرار ادرار

زنانی که مبتلا به افتادگی مثانه هستند همچنین ممکن است در اثر حرکاتی که بر مثانه فشار وارد می‌کنند، دچار نشت ادرار شوند که بی‌اختیاری استرسی ادرار نامیده می‌شود. این حرکات می‌توانند شامل سرفه کردن، عطسه کردن، خندیدن یا فعالیت فیزیکی مانند راه رفتن باشند. انسداد ادراری (عدم توانایی در تخلیه کامل مثانه) ممکن است در موارد شدیدتر سیستوسل که باعث ایجاد یک پیچ‌خوردگی در مجرای ادرار زن و در نتیجه گرفتگی مجرای ادرار می‌گردد، رخ دهد. زنان مبتلا به افتادگی خفیف مثانه اغلب هیچ علائمی ندارند.

تشخیص

تشخیص سیستوسل مستلزم آزمایش‌های پزشکی و معاینه فیزیکی واژن است. آزمایش‌های پزشکی در مطب پزشک، کلینیک یا بیمارستان انجام می‌شوند. پزشک سوالاتی را درباره‌ی علائم و سابقه‌ی پزشکی بیمار می‌پرسد. پزشک از یک سیستم درجه‌بندی برای تعیین شدت افتادگی مثانه زن استفاده می‌کند. سیستوسل بسته به شدت افتادگی مثانه‌ی زن به واژن یکی از درجات یک تا سه را به خود اختصاص می‌دهد.

• درجه یک: خفیف، هنگامی که مثانه تنها به مقدار کمی وارد واژن می‌شود.
• درجه دو: متوسط، هنگامی که مثانه به حدی دچار افتادگی می‌شود که به بازشدگی واژن می‌رسد.
• درجه سه: پیشرفته، هنگامی که مثانه از بازشدگی واژن بیرون زده می‌شود.

در صورتی که زن در خالی کردن مثانه‌ی خود مشکل داشته باشد، ممکن است پزشک میزان ادرار باقیمانده در مثانه را پس از ادرار کردن اندازه بگیرد. پزشک می‌تواند ادرار باقیمانده را با سونوگرافی مثانه اندازه‌گیری کند. در سونوگرافی مثانه از یک وسیله به نام مبدل استفاده می‌شود که امواج بی‌خطر و بدون درد را به مثانه ارسال می‌کند تا یک تصویر تهیه شده و میزان ادرار باقیمانده نشان داده شود. یک متخصص آموزش دیده این روش را انجام می‌دهد و یک رادیولوژیست (پزشکی که در تصویربرداری پزشکی تخصص دارد) تصاویر را تفسیر می‌کند. برای این آزمایش نیازی به بی‌حسی نمی‌باشد.

پزشک همچنین می‌تواند از یک کاتتر (یک لوله‌ی باریک و انعطاف‌پذیر) برای اندازه‌گیری ادرار باقیمانده استفاده کند. برای این منظور پس از ادرار کردن، پزشک کاتتر را از میان مجرای ادرار زن وارد مثانه می‌کند تا ادرار باقیمانده را برداشته و اندازه‌گیری کند. ادرار باقیمانده به میزان ۱۰۰ میلی‌لیتر یا بیشتر نشانه‌ی این است که زن بطور کامل مثانه خود را تخلیه نمی‌کند. در این روش زن تحت بی‌حسی موضعی قرار می‌گیرد.

همچنین ممکن است پزشک از یک سیستویورتروگرام در حین ادرار (معاینه با اشعه ایکس از مثانه) برای تشخیص افتادگی مثانه استفاده کند. سیستویورتروگرام هنگامی که زن در حال ادرار کردن است انجام می‌شود. تصاویر اشعه ایکس شکل مثانه‌ی زن را نشان داده و به پزشک اجازه می‌دهد تا هر گونه مشکلی که ممکن است باعث انسداد جریان طبیعی ادرار شده باشد را مشاهده کند. این آزمایش توسط یک متخصص انجام می‌شود و رادیولوژیست نیز تصاویر را تفسیر می‌کند. زن نیازی به بی‌حسی ندارد، هر چند برای برخی زنان ممکن است از آرام‌بخش استفاده شود. ممکن است آزمایش‌های دیگری برای بررسی سایر مشکلات در بخش‌های دیگر مجرای ادرار زن تجویز شوند.

درمان افتادگی مثانه

درمان افتادگی مثانه بستگی به شدت سیستوسل و احتمال وجود علائم در زن، دارد. در صورتی که افتادگی مثانه‌ی زن باعث ناراحتی وی نباشد، ممکن است پزشک توصیه کند که تنها از بلند کردن اجسام سنگین و فشار آوردن به خود که می‌تواند باعث بدتر شدن افتادگی مثانه شود، پرهیز کند. اگر زن علائمی داشته باشد که وی را آزار می دهد و به دنبال درمان است، ممکن است پزشک درمان‌های زیر را پیشنهاد کند:

ورزش‌های عضله لگن

ورزش‌های کگل یا کف لگن شامل تقویت عضلات کف لگنی است. عضلات کف لگنی قوی اندام‌های لگن را بطور موثرتری در جای خود نگه می‌دارند. برای انجام ورزش‌های کگل نیازی به تجهیزات خاصی نمی‌باشد. این ورزش‌ها شامل سفت کردن و رها کردن عضلاتی است که اندام‌های لگنی را نگه می‌دارند. پزشک می‌تواند با آموزش صحیح تکنیک‌های این ورزش به بیمار کمک کند.

شیاف واژینال

شیاف واژینال یک وسیله پزشکی کوچک و سیلیکونی است که در داخل واژن قرار داده می‌شود تا دیواره‌ی واژن را نگه داشته و مثانه را در جای خود نگه دارد. این وسایل در اشکال و ابعاد مختلفی هستند. پزشک با بررسی گزینه‌های مختلف راحت‌ترین شیاف را بری زن انتخاب می‌کند.

جراحی

ممکن است پزشک برای ترمیم دیواره واژن و تغییر موقعیت مثانه به محل طبیعی خود، عمل جراحی را توصیه کند. شایع‌ترین روش اصلاح افتادگی مثانه، اصلاح دیواره قدامی واژن (یا کولپورافی قدامی) است. جراح برشی را در دیواره‌ی واژن زن ایجاد می‌کند و مشکل آن را با تا کردن و دوختن بافت نگهدارنده‌ی اضافه بین واژن و مثانه، اصلاح می‌کند. این امر باعث سفت شدن لایه‌های بافتی که اندام‌ها را از هم جدا می‌کند شده و در نتیجه تکیه‌گاهی برای مثانه فراهم می‌شود. جراحی که در زمینه مجرای ادرار یا سیستم تولید مثل زنان تخصص دارد، عمل اصلاح دیواره قدامی واژن را در یک بیمارستان انجام می‌دهد. زن تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. ممکن است نیاز به یک شب بستری در بیمارستان باشد. دوره بهبودی نیز بین چهار تا شش هفته طول می‌کشد.

خوردن، رژیم غذایی و تغذیه

محققان دریافته‌اند که خوردن و رژیم غذایی نقش مهمی را در بوجود آمدن یا پیشگیری از افتادگی مثانه ایفا می‌کند. برای اطلاع از رژیم غذایی مناسب با پزشک خود مشورت کنید.

پس از درمان افتادگی مثانه چه چیزی انتظار می‌رود؟

در موارد خفیف، ممکن است برای ترمیم موفقیت‌آمیز افتادگی مثانه تنها نیاز به درمان‌های غیرجراحی باشد. پس از اینکه برای موارد جدی‌تر عمل جراحی انجام شد، برخی زنان در نهایت نیاز به یک جراحی ثانویه دارند زیرا جراحی اولیه موفقیت‌‌آمیز نبوده، سیستوسل مجدداً بازگشته و یا یک مشکل کف لگنی دیگر ایجاد شده است. علاوه بر این، استفاده از مش‌های دائمی ممکن است باعث عوارضی شود، از جمله عفونت‌های مجرای ادرار، وارد شدن مش به واژن و درد لگن یا تناسلی. زنانی که پیرتر هستند، سیگار می‌کشند، دیابت دارند یا قبلاً هیستکتومی انجام داده‌اند بیشتر در معرض ابتلا عوارض هستند.

پیشگیری

برخی عوامل خطر از جمله فعالیت فیزیکی سنگین، اضافه وزن و یبوست قابل کنترل هستند، در حالی که عوامل خطری مانند سابقه خانوادگی قابل کنترل نمی‌باشند. با افزایش سن، احتمال بروز افتادگی مثانه افزایش می‌يابد.