ادرار خونی (هماچوری): دلایل و درمان

دیدن خون در ادرار (هماچوری) می‌تواند اضطراب‌آور باشد. با این که در بسیاری از موارد، دلیل وجود خون در ادرار خطرناک نیست، اما ممکن است نشان‌دهنده مشکلات خطرناک و جدی هم باشد. درمان خاصی برای خون دیده‌شده در ادرار وجود ندارد زیرا این یک علامت است و به‌خودی‌خود بیماری محسوب نمی‌شود. باید علل زمینه‌ای که باعث وجود خون در ادرار می‌شود شناسایی شوند.

خون موجود در ادرار ممکن است از کجا آمده باشد؟

خون در ادرار می‌تواند از کلیه‌ها – جایی که ادرار ساخته می‌شود – آمده‌باشد. همچنین ممکن است این خون از بخش‌های مختلف مجاری ادرار وارد ادرار شده باشد مانند:

• حالب (لوله‌ای که از کلیه‌ها به سمت مثانه می‌رود.)
• مثانه (جایی که ادرار ذخیره می‌شود.)
• مجرای ادرار (لوله‌ای که از مثانه به سمت خارج از بدن می‌رود.)

علائم

در صورتی که در ادرار شما خون وجود داشت، یک علامت واضح است. رنگ ادرار به جای این که زرد باشد، صورتی، قرمز، قهوه‌ای مایل به قرمز یا رنگ چای می‌شود. این عارضه‌ای است که پزشکان به آن ادرار خونی آشکار می‌گویند. در برخی موارد، خون در ادرار مشخص نیست و با چشم غیرمسلح نمی‌توان سلول‌های خونی را در ادرار مشاهده کرد و فقط در آزمایشگاه قابل‌تشخیص است. پزشکان به این بیماری، ادرار خونی میکروسکوپی می‌گویند. این شکل از ادرار خونی فقط زمانی که نمونه ادرار به وسیله نوار تست مورد آزمایش قرار گیرد مشخص می‌شود و نتایج به وسیله ارزیابی میکروسکوپی مورد تأیید قرار می‌گیرد. ادرار خونی ممکن است بدون علائم دیگری ایجاد شود. برخی از علائم خفیف تا شدید ناشی از علل زمینه‌ای ایجادکننده خون در ادرار عبارتند از:

• عفونت مثانه (سیستیت حاد): در بزرگسالان، عفونت مثانه معمولاً باعث سوزش و درد در هنگام ادرار کردن می‌شود. نوزادان مبتلا به عفونت مثانه ممکن است تب کرده، تحریک‌پذیر شده و در تغذیه آنها اشکال ایجاد شود. کودکان بزرگ‌تر ممکن است تب کرده، در هنگام ادرار کردن، سوزش و درد داشته باشند و زیر شکم آنها دچار درد شود.
• عفونت کلیه (پیلونفریت): علائم این بیماری عبارتند از تب، لرز و درد پهلو که مانند درد پایین کمر است.
• سنگ کلیه: علائم سنگ کلیه عبارتند از درد شدید لگن و شکم
• بیماری‌های کلیوی: علائم این بیماری‌های عبارتند از ضعف، فشار خون بالا، ورم بدن مانند پف دور چشم

دلایل

برخی دلایل شایع وجود خون در ادرار عبارتند از:

• عفونت مثانه یا عفونت کلیه
• سنگ مثانه یا سنگ کلیه
• برخی بیماری‌های کلیوی مانند التهاب سیستم فیلترینگ کلیه‌ها (گلومرولونفریت)
• بزرگ شدن پروستات (هیپرپلازی خوش خیم پروستات) یا سرطان پروستات
• بیماری‌های وراثتی مانند کم‌خونی داسی شکل یا بیماری کیست کلیه
• مصرف برخی داروها مانند آسپیرین، پنی‌سیلین، هپارین، سیکلوفسفامید و فنازوپرریدین
• تومور مثانه، تومور کلیه یا سرطان پروستات
• آسیب‌دیدگی کلیه در تصادفات و در جین فعالیت‌های ورزشی
• ورزش شدید

در برخی موارد، چیزی که به نظر خون در ادرار می‌رسد واقعاً رنگدانه های قرمز رنگ از منابع دیگر مانند رنگ‌های غذایی، داروها یا مقادیر زیاد چغندر است. پزشکان به این علت ثانویه “beeturia” می‌گویند.

ارزیابی

پزشکان با دریافت سوابق پزشکی و سؤالاتی در مورد علل ظاهر شدن خون در ادرار درمان را آغاز می‌کنند. سپس انجام آزمایش‌های ادرار تجویز می‌شود. در این آزمایش‌ها، نمونه ادرار مورد آنالیز و تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد. آزمایش ادرار ممکن است شامل سیتولوژی ادرار باشد که از میکروسکوپ برای بررسی سلول‌های غیرطبیعی ادرار استفاده می‌شود. آزمایش خون نیز تجویز می‌شود. اگر خون حاوی مقادیر زیادی مواد زائدی که کلیه‌ها باید آنها را دفع می‌کرده‌اند باشد، ممکن است نشان‌دهنده وجود برخی بیماری‌های کلیوی باشد. علاوه بر آزمایش ادرار و آزمایش خون، ممکن است شما نیاز به عکس‌برداری هم داشته باشید که شامل موارد زیر می‌شود:

• اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن): سی تی یک اسکن خاص به وسیله اشعه ایکس است که به وسیله آن می‌توان سنگ مثانه یا سنگ کلیه، تومورها و ناهنجاری‌ها و اختلالات دیگر مثانه، کلیه‌ها و مجرای ادرار را مشخص کرد.
• سونوگرافی کلیه: در سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی عکس‌هایی از ساختار کلیه گرفته می‌شود.
• پیلوگرام داخل وریدی: این عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس از دستگاه ادراری است که در آن از رنگ استفاده می‌شود.
• سیستوسکوپی: در این آزمایش یک لوله کوچک که سر آن یک دوربین تعبیه شده است از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود. نمونه بافت (بایوپسی) برای بررسی وجود سلول‌های غیرطبیعی و سلول‌های سرطانی برداشته می‌شود.
• بیوپسی کلیه: نمونه کوچکی از بافت کلیه برداشته شده و زیر میکروسکوپ مورد معاینه قرار می‌گیرد تا علائم بیماری‌های کلیوی مشخص شود.

درمان ادرار خونی

هدف از درمان، معالجه علل زمینه‌ای است. پس از درمان، پزشک دوباره ادرار را مورد آزمایش قرار داده تا مشخص شود که خون برطرف شده است. اگر هنوز در ادرار خون وجود داشت، شما باید آزمایش‌های دیگری نیز انجام دهید. آماده پاسخگویی به سؤالاتی باشید که پزشک از شما می‌پرسد. برخی از سؤالات پزشک به شرح زیر می‌باشد:

• خون موجود در ادرار چه رنگی است؟
• آیا لخته خون هم وجود دارد؟ در صورتی که جواب مثبت است، سایز و شکل آن چگونه است؟
• آیا خون در ابتدا یا انتهای جریان ادرار دیده می‌شود یا در کل جریان ادرار خون وجود دارد؟
• آیا ادرار کردن دردناک است؟ درد در کدام قسمت احساس می‌شود (برای مثال در کمر، پهلوها، کشاله ران یا ناحیه تناسلی)؟
• آیا علائم دیگری مانند تکرر ادرار یا نیاز فوری به دفع ادرار نیز وجود دارد؟ آیا در هنگام ادرار کردن سوزشی احساس می‌کنید؟ تب یا لرز چطور؟

بیشتر دلایل ایجاد خون در ادرار، خطرناک و جدی نیستند اما در برخی موارد هم علل جدی هستند. پزشک ممکن است دستور انجام آزمایش‌های زیر را بدهد:

• آزمایش ادرار برای بررسی وجود عفونت در مجرای ادرار یا ابتلا به بیماری‌های کلیوی
• آزمایش خون برای بررسی بیماری‌های کلیوی
• عکس‌برداری از کلیه‌ها برای بررسی وجود تومورها، سنگ کلیه، سنگ مثانه، پروستات بزرگ‌شده یا انسداد مجرای ادرار
• معاینات سیستوسکوپیک (دیدن داخل مثانه با اسکوپ بسیار ریز) برای بررسی وجود تومور یا سنگ مثانه

اگر علت یا علل زمینه‌ای یافت نشد در ارزیابی‌ها و آزمایش‌های اولیه، بهتر است آزمایش‌های ادرار و بررسی فشار خون را هر 3 تا 6 ماه یک مرتبه تکرار کنید به خصوص اگر عواملی که احتمال ابتلا به سرطان مثانه را در شما افزایش می‌دهد مانند داشتن سن بالای 50 سال، سیگار کشیدن یا قرار داشتن در معرض برخی مواد شیمیایی صنعتی.

پیشگیری

عموماً نمی‌توان از بروز خون در ادرار پیشگیری کرد، البته با رعایت برخی نکات می‌توان احتمال ابتلا به بیماری‌هایی که باعث ادرار خونی یا هماچوری می‌شوند را کاهش داد. برخی روش‌های پیشگیری از ابتلا به ادرار خونی عبارتند از:

• عفونت مجرای ادرار: برای کاهش احتمال ابتلا به عفونت مجرای ادرار سعی کنید مقادیر زیادی آب بنوشید، در زمانی که احساس نیاز به ادرار کردن پیدا کردید آن را به تأخیر نیندازید، پس از مقاربت ادرار کنید و پس از ادرار کردن خود را از جلو به عقب تمیز کنید (برای خانم‌ها). از محصولات بهداشتی زنانه که دستگاه تناسلی را تحریک می‌کند استفاده نکنید.
• سنگ کلیه: برای کمک به کاهش احتمال ابتلا به سنگ کلیه، مقادیر زیادی مایعات بنوشید و مصرف نمک، پروتئین و غذاهای حاوی اگزالات مانند اسفناج و ریواس را محدود کنید.
• سرطان مثانه: استعمال دخانیات را ترک کرده و از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی پرهیز کنید. مقادیر زیادی مایعات بنوشید تا احتمال ابتلا به سرطان مثانه در شما کاهش یابد.
• سرطان کلیه: برای کمک به پیشگیری از سرطان کلیه، سیگار کشیدن را متوقف کرده و وزن سالم خود را حفظ کنید. از یک رژیم غذایی سالم پیروی کرده و فعال باشید. از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی نیز پرهیز کنید.